Depresja jest chorobą, która rozwija się stopniowo. W ciągu kolejnych tygodni pojawiają się różne objawy sprawiające cierpienie i w destrukcyjny sposób wpływające na funkcjonowanie młodego człowieka.
Najgroźniejszą konsekwencją depresji są próby samobójcze. Każdego roku w Polsce z powodu samobójstwa umiera około 100 dzieci pomiędzy 6. a 18. rokiem życia. Szacuje się, że prób samobójczych może być 100, a nawet 200 razy więcej.
Czym jest depresja?
- Depresja jest chorobą.
- Jest zaburzeniem przewlekłym, nawracającym i powszechnym.
- Nie jest fanaberią, lenistwem, słabszym miesiącem.
- Nie da się nad nią zapanować siłą woli i nie pomaga na nią pójście na basen ani na zakupy.
- Nie wyleczą jej wielogodzinne rozmowy z dzieckiem o tym, żeby wzięło się w garść ani o tym, jakie życie jest piękne i ile dobrych sytuacji spotkało je w życiu.
- Średni czas trwania epizodu dużej depresji wynosi od 3 do 8 miesięcy. U mniej więcej jednego na 5 nastolatków chorujących na depresję będzie ona trwała dłużej niż 2 lata. Epizody depresji mogą ustępować spontanicznie bez leczenia.
- Czasami, pomimo ustąpienia zaburzeń nastroju, niektóre objawy depresji (niepokój, nadmierne zmęczenie, zaburzenia uwagi, trudności z podejmowaniem decyzji, poczucie winy i myśli o śmierci) mogą utrzymywać się. Taki stan nazywamy niepełną remisją, a pozostałe objawy – objawami rezydualnymi.
- Prawdopodobieństwo nawrotów depresji u młodszych dzieci wynosi od 12% w ciągu pierwszego roku do 33% w ciągu czterech lat po przebyciu pierwszego epizodu depresyjnego.
- Ryzyko nawrotu depresji młodzieńczej jest oceniane na 30 do 70% w ciągu 1 – 2 lat.
Skąd wiem? Czyli pierwsze spotkanie z „wrogiem”
Nasze dziecko się zmieniło, jest jakieś inne i inaczej funkcjonuje. Czasem mówi nam o tym ono samo, a czasem zauważamy to w życiu codziennym. O tym, że nasze dziecko ma depresję, możemy dowiedzieć się od psychologa szkolnego lub pediatry, do którego zgłaszamy się z różnymi somatycznymi dolegliwościami dziecka.
Pierwsza myśl?
- O rany, czy to moja wina?
- Czy to się da wyleczyć?
- Jak to się stało, że moje dziecko zachorowało?
- Może to tylko gorszy czas?
U każdego człowieka pojawiają się wahania nastroju. Czasem odczuwamy szczęście, a innym razem, np. po rozstaniu z partnerem, niezdanym egzaminie czy po kłótni z szefem, mamy obniżony nastrój. Zaburzenia nastroju, o których mówimy w tym poradniku, są czymś bardziej poważnym i długotrwałym.
Jak rozpoznać depresję?
Obecnie wśród specjalistów przeważa pogląd, że obraz kliniczny depresji dziecięcej i młodzieńczej nie różni się od depresji dorosłych i spełnia diagnostyczne kryteria klasyfikacji DSM–V oraz ICD–10. Lekarz rodzinny, psycholog czy pedagog mogą przypuszczać, że u konkretnej osoby rozwinęła się depresja, jednak ostateczna diagnoza zawsze należy do lekarza psychiatry, a w przypadku osób poniżej 18. roku życia do psychiatry dziecięcego.
Każdy z wymienionych poniżej objawów depresji może pojawić się u zdrowej osoby. Jeśli jednak zauważasz u swojego dziecka kilka z nich i trwają one prawie przez cały dzień w okresie minimum dwóch tygodni, jeżeli to, co się z nim dzieje, sprawia mu cierpienie i zaburza jego funkcjonowanie, może to świadczyć o rozwijającej się chorobie.
Przejawy depresji zależą od wieku dziecka. Młodsze dzieci częściej mają nastrój drażliwy, a nie depresyjny i zgłaszają więcej skarg somatycznych.
Główne objawy depresji (zaburzenie afektywne jednobiegunowe) to:
- utrzymujący
się spadek nastroju, - brak
odczuwania przyjemności (nazywany anhedonią), - obniżenie
napędu, czyli brak siły, aby wykonywać najprostsze czynności.
Obniżony nastrój
Nastrój to występujące przez dłuższy czas zabarwienie emocjonalne różnych przeżyć, które odczuwa dany człowiek. Prawidłowy nastrój może ulegać wahaniom i to normalne, że czasem pojawia się gorszy nastrój, jeżeli coś kiepskiego wydarzy się życiu dziecka, ktoś na nie nakrzyczy lub jest zmęczone.
W obniżonym nastroju młody człowiek czuje się po prostu gorzej/źle. Może mieć poczucie niezwykłego smutku i przygnębienia niezależnie od zewnętrznych okoliczności.
Charakterystycznym nastrojem w depresji u ludzi przed 18. rokiem życia wcale nie musi być smutek czy cierpienie. Może nim być nastrój dysforyczny. Nastrój dysforyczny bywa nazywany “gniewliwym” ze względu na silną drażliwość chorego.
Do objawów dysforii zalicza się:
obniżony nastrój, przygnębienie;
poczucie winy i rozżalenia;
uczucie zniechęcenia;
poczucie porażki i utraty własnej wartości;
wewnętrzny niepokój i drażliwość;
gwałtowność zachowań i niestabilność emocjonalną;
zachowania destrukcyjne – rozżalenie i poczucie krzywdy prowokują działania
agresywne nie tylko wobec innych ludzi, ale także wobec samego siebie.
Dysforia jest jednym z podstawowych powodów mylenia depresji z nastoletnim buntem lub byciem niegrzecznym i krnąbrnym.
Brak odczuwania przyjemności (anhedonia)
Anhedonia to utrata zdolności cieszenia się i odczuwania przyjemności. To, co dawniej cieszyło nasze dziecko, staje się dla niego nudne. Zaczyna się porzucanie nawet wieloletnich zainteresowań i aktywności. Dziecko może się bronić przed poczuciem braku przyjemności wymyślając ciągle jakieś nowe aktywności, a następnie z nich rezygnując. Z boku może to wyglądać jak przysłowiowy „słomiany zapał”.
Obniżenie napędu
Obniżenie napędu to stan, w którym osoba ciągle czuje się zmęczona, nie ma siły do działania. Wstanie z łóżka, umycie się czy zrobienie czegokolwiek, staje się wyzwaniem na skalę wszechświata. Dziecko staje się jakieś takie wolniejsze (niemrawe), chodzi wolniej, myśli wolniej i wolniej mówi.
O depresji mogą również świadczyć problemy ze snem.
Mogą pojawić się:
kłopoty z zasypianiem. Nawet jeżeli dziecko leży w łóżku, nie korzysta z
urządzeń elektronicznych i chce zasnąć, to sen nie przychodzi przez wiele minut
a nawet całe godziny;
częste wybudzanie się w nocy;- zbyt wczesne budzenie się, np. dwie
godziny wcześniej niż nastawiony budzik;
nadmierna senność – dziecko może spać wszędzie i o każdej porze oraz ciągle
jest niewyspane. Czasem może zdarzyć się mu zasnąć, np. na lekcji.
Zaburzeń snu nie wolno lekceważyć. Mają one negatywny wpływ na organizm. Pogarszają funkcjonowanie i stanowią istotny czynnik ryzyka zachowań samobójczych.
Depresja może powodować:
- wahania wagi, które nie mają związku ze świadomie stosowaną dietą. Waga może się zwiększyć lub zmniejszyć nawet o kilka kilogramów;
- wahania apetytu, czyli osoba może nie mieć wcale ochoty na jedzenie albo mieć poczucie, że ciągle jest głodna. Te zmiany będą wpływać na wzrost lub spadek wagi;
- wahania wagi i apetytu mogą być częścią zaburzeń odżywiania się czyli anoreksji, bulimii i kompulsywnego objadania się.
Depresja może powodować pobudzenie lub spowolnienie.
- Bycie pobudzonym to stan, w którym trudno jest usiedzieć na miejscu, dziecko się wierci i nie wie, co ze sobą zrobić, co zrobić ze swoimi rękami i nogami, najchętniej chodziłoby w kółko albo podskakiwało. Pobudzeniu ruchowemu może towarzyszyć gonitwa myśli.
- Spowolnienie to stan, w którym dziecko zachowuje się jak przysłowiowa „mucha w smole”. Wolniej się porusza, wolniej mówi, wolniej myśli.
Depresja pogarsza pamięć, koncentrację, powoduje zaburzenia uwagi.
Dzieci mają często poczucie, jakby zgłupiały. To, co kiedyś nie stanowiło dla nich kłopotu i co zapamiętywały w kilkanaście minut, teraz może zająć im nawet kilka godzin. W połączeniu z innymi objawami depresji (zburzeniami snu, nadmierną męczliwością, zniechęceniem i brakiem odczuwania przyjemności z czegokolwiek) zaburzenia pamięci, uwagi i koncentracji mogą powodować zapominanie o zadaniach domowych, brak staranności i ogólne pogorszenie się wyników w szkole.
Depresja zmienia sposób myślenia o sobie samym.
Osoby chorujące na depresję mogą mieć :
negatywny obraz siebie – jestem beznadziejny, jestem głupia, nie zasługuję na
nic dobrego, nie da się mnie lubić;
negatywny obraz świata – świat jest zły i niebezpieczny, ludzie są
beznadziejni;- negatywny obraz:
- przeszłości
– wszystko, co zrobiłam, nie ma sensu, nic nie osiągnąłem - teraźniejszości
– moje życie jest beznadziejne - przyszłości
– nigdy mi się nie uda, nie warto nawet próbować, i tak nigdy do niczego nie
dojdę;
- przeszłości
- może pojawić się poczucie winy i poczucie
bycia ciężarem dla innych – gdyby mnie nie było, byłoby lepiej, lżej mojej
rodzinie, jestem ciężarem dla innych i nie potrafię tego zmienić.
Te wszystkie objawy wpływają na obniżanie się poczucia własnej wartości i pewności siebie. Osoba chora może odczuwać niepokój i napięcie. Niepokój może być większy, jeżeli depresji towarzyszą zaburzenia lękowe. Funkcjonowanie mogą zaburzać ruminacje, czyli mimowolne, wielogodzinne rozmyślania o wszelkich życiowych porażkach (tych realnych i tych wyobrażonych). U niektórych osób mogą pojawić się urojenia depresyjne o różnej treści: grzeszności, winy, może pojawić się poczucie, że spotka je jakaś kara, że są na coś bardzo chore (hipochondria), mogą być przekonane, że nastąpi koniec świata albo że rodzina popadnie w ruinę materialną.
Dystymia
Objawy depresyjne mogą występować w słabym nasileniu i długo się utrzymywać (u osób niepełnoletnich przynajmniej przez rok, u osób dorosłych przez 2 lata).
Wyobraźmy sobie, że depresja jest pizzą z ostrością sosu na trzy papryczki, a dystymia ma dodatek sosu z ostrością jednej papryczki. Z tego powodu jest ją dużo trudniej rozpoznać. Powoduje mniej problemów ze snem, mniejsze poczucie winy. Będąc na nią chorym można odczuwać przyjemność. Badania pokazują, że 80% nastolatków chorujących na dystymię zapada później na depresję.
Są osoby (około ¼ osób chorujących na depresję), u których obniżony nastrój pojawia się naprzemiennie z podwyższonym nastrojem, czyli manią lub hipomanią. Taki typ depresji nazywamy chorobą afektywną dwubiegunową, w skrócie ChAD.
Mania i hipomania podobnie się manifestują, tyle że objawy w hipomanii są łagodniejsze niż w stanie manii.
Pojawiają się wtedy:
- nadmierna gadatliwość;
- brak potrzeby snu;
- natłok myśli;
- wzmożona aktywność psycho-fizyczna;
- problemy z koncentracją na
konkretnym zadaniu; - zachowania ryzykowne i
nieracjonalne.
Jeżeli depresja trwa długo i jest nasilona, mogą pojawić się myśli rezygnacyjne i zachowania samobójcze.
Więcej informacji w ulotkach Depresja oraz Broszura dla rodziców
