Samobójstwo – problem zdrowia publicznego
Każdy człowiek może mieć inną, zindywidualizowaną definicję zdrowia. Pojmowanie zdrowia charakteryzuje zmienność, która wynika z cech: indywidualnych (inne rozumienie zdrowia przez osoby młode, starsze czy niepełnosprawne), społecznych (rozumienie potoczne, profesjonalne), sytuacyjnych (inne pojmowanie w czasie wojen, działań zbrojnych), kulturowych (poglądy w krajach rozwiniętych i rozwijających się) i naukowych (stanowisko etyków, psychologów czy socjologów) [1].
Zdrowie, według definicji ustanowionej w 1986 roku w Ottawie, jest zasobem, potencjałem indywidualnym i społecznym, jednym z bogactw naturalnych kraju, determinującym rozwój społeczny, gospodarczy czy osobniczy [2]. Sprzyjają lub szkodzą mu czynniki polityczne, ekonomiczne, społeczne, kulturowe, środowiskowe, biologiczne, sposób postepowania oraz styl życia. Styl życia oraz zachowania zdrowotne, które człowiek wybierze, znacząco wpływają na jego kondycję psychiczną oraz jakość życia [3].
Można wyróżnić trzy rodzaje zdrowia, które składają się na stan pełnego dobrobytu: fizyczne, psychiczne i społeczne. Zdrowie fizyczne związane jest z prawidłowością funkcjonowania naszego organizmu, poszczególnych układów i narządów [4]. Zdrowie psychiczne dzieli się na zdrowie emocjonalne i umysłowe. Zdrowie emocjonalne
to umiejętność rozpoznawania i wyrażania emocji, radzenia sobie ze stresem, napięciem, lękiem, depresją czy agresją. Zdrowie umysłowe to zdolność logicznego i jasnego myślenia. Światowa Organizacja Zdrowia definiuje zdrowie psychiczne jako stan dobrego samopoczucia, w którym każda jednostka realizuje swój własny potencjał, radzi sobie z normalnymi stresami życia, może pracować wydajnie i owocnie, oraz jest zdolna, aby przyczynić się dla jej/jego społeczności [5]. Zdrowiem społecznym określa się zdolność do tworzenia, podtrzymywania i rozwijania prawidłowych relacji z innymi ludźmi. Kontakty te powinny opierać się na wzajemnym zaufaniu, szacunku i równości. Do utrzymania w równowadze zdrowia społecznego potrzebna jest świadomość o posiadaniu bliskich, którzy w każdej sytuacji służą nam pomocą i radą. Uczucie społecznego wyobcowania jest szkodliwe dla zdrowia psychicznego i fizycznego [6].
Społeczne uwarunkowania zdrowia stały się priorytetem w problematyce promocji zdrowia [4]. Zaczęto zwracać większą uwagę na zdrowie społeczności lokalnej i rodzin. Status społeczny, miejsce zamieszkania oraz środowisko w jakim żyje jednostka, w dużym stopniu wpływają na jej stan zdrowia [7]. Zdrowie społeczne człowieka warunkuje jego postrzeganie siebie w grupie, jaką jest społeczeństwo. Ludzie z najbliższego otoczenia człowieka mają na niego bardzo duży wpływ. Człowiek jako element społeczeństwa może często czuć się niedopasowany do całości. Problemy z nawiązywaniem kontaktów czy łatwość wchodzenia w konflikty powodują, że jednostka może mieć problemy ze zdrowiem społecznym, co może się objawiać izolacją i niechęcią do przebywania z innymi ludźmi. Zachowanie takie powoduje zarówno uszczerbek na zdrowiu społecznym jak i psychicznym, co w konsekwencji może stać się powodem podjęcia próby samobójczej i wyeliminowania się ze społeczeństwa [8]. Rozchwianie emocjonalne i zaburzenia umysłowe prowadzą do sytuacji, w której ofiara nie potrafi poradzić sobie z codziennymi problemami, które napotyka. W połączeniu z wykluczeniem społecznym bądź niedopasowaniem i brakiem umiejętności tworzenia więzi z innymi ludźmi, staje się to niepokojące, a wraz z przybywaniem problemów może przerodzić się w sytuacje zagrażającą życiu.
Próba samobójcza jest zdarzeniem, które może zakończyć się śmiercią człowieka, a w przypadku nieudanej próby może dojść do poważnego uszczerbku na zdrowiu. Koszty zachowań samobójczych dla jednostek, ich rodzin i społeczeństwa powodują, że samobójstwo stanowi poważnym problemem dla zdrowia jednostki, ale również dla zdrowia publicznego [9].
Czemu tak ważne jest analizowanie problemu samobójstw z perspektywy zdrowia publicznego?
Nowe zdrowie publiczne (NZP) jest nauką i kompleksowym postępowaniem zmierzającym do zachowania i umacniania zdrowia ludności w wymiarze makrospołecznym i lokalnym. Podstawą tego postępowania jest naukowe rozpoznawanie zdrowia i potrzeb zdrowotnych zbiorowości oraz inicjowanie i organizowanie skoordynowanych wysiłków instytucji rządowych, samorządowych i pozarządowych w celu osiągania pożądanych standardów zdrowia [10]. Zdrowie publiczne analizuje zjawisko autodestrukcji pod względem populacyjnym, co oznacza skupianie się na podejściu prewencyjnym, które wpływa na grupę ludzi lub całą populację. Działania, mające na celu oddziaływanie na zdrowie społeczeństwa, mogą powodować znaczący i utrzymujący się spadek liczby samobójstw [11]. Suicydologia opiera swoje założenia na koncepcji zdrowia publicznego, przez co obie dziedziny tworzą kompleksową strategię analizy zjawiska samobójstw oraz metod jego zapobiegania.
Zjawisko samobójstw może być rozpatrywane z różnych perspektyw: filozoficzno–teologicznej, klinicznej, psychologicznej i socjologicznej. Wybór kierunku analizy zależy od przyjętych przez badacza założeń teoretycznych i metodologicznych. Socjologiczny kierunek badań nad samobójstwami analizuje problem w kontekście zdrowia publicznego. Punktem wyjścia jest społeczność, nie jednostka. Oznacza to przesunięcie zainteresowań z czynników jednostkowych na wspólne motywy postępowania, w szczególności na społeczne warunki zapobiegające lub sprzyjające zamachom na własne życie. W 1897 roku Durkheim przedstawił koncepcję integracji i dezintegracji społeczeństwa, której wskaźnikiem stały się samobójstwa jego członków. Im wyższe są współczynniki śmierci samobójczej, tym silniejsza dezintegracja zbiorowości, a im niższe – tym wyższa integracja i lepsza kondycja społeczeństwa [12].
autor: mgr zdr. publ. Aleksandra Kielan1
1 Polskie Towarzystwo Suicydologiczne
Piśmiennictwo:
- Cianciara D., Zarys współczesnej promocji zdrowia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2010r., s. 17;
- ahdictionary.com/word/search.html?q=suicidology&submit.x=59&submit.y=11, dostęp: 24.09.2015r., godzina: 20:00;
- dzieciecyszpital.pl/szpital/promocja-zdrowia.html,
dostęp: 1 kwietnia 2014r., godzina: 17:00; - Szczerbań J. (red.), Promocja zdrowia jako zadanie zdrowia publicznego- skrypt dla studentów, Akademia Medyczna w Warszawie, Warszawa, 2006r., s. 23, 27;
- who.int/features/factfiles/mental_health/en/#,
dostęp: 17 lutego 2014r., godzina 17:30; - healthandwellnessforfamilies.com/health-wellness/social-health/,
dostęp: 17 lutego 2014r., godzina 19:30; - Giddens A., Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2012r., s. 407;
- Aronson E., Człowiek istota społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2005r., s. 163-164;
- Hołyst B., Suicydologia, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa, 2012r.,
1174-1180; - Opolski J. (red.), Zdrowie Publiczne. Wybrane Zagadnienia – Tom 1, Zdrowie publiczne – geneza, przedmiot i zakres. Wprowadzenie do zagadnienia, Szkoła Zdrowia Publicznego CMKP, Warszawa, 2011r.;
- Maszczak T., Zdrowie jako wartość uniwersalna, Roczniki Naukowe AWF
w Poznaniu, Zeszyt 54-2005, s. 74; - Bąbik A., Olejniczak D., Uwarunkowania i profilaktyka samobójstw wśród dzieci
i młodzieży w Polsce, Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka., 2014, 13(2),
102.
