Czym jest alienacja rodzicielska?
Alienacja rodzicielska (PA) została określona przez amerykańskiego psychiatrę sądowego – dr Douglasa Darnalla, jako zespół świadomych bądź nieświadomych zachowań prowadzących do powstawania zaburzeń w relacjach pomiędzy dzieckiem a drugim rodzicem.
Termin syndrom (zespół) alienacji rodzicielskiej (Parental Alenation Syndrome – PAS) został stworzony przez psychiatrę sądowego dr Richarda Gardnera w 1985r. Gardner stworzył behawioralne oraz psychologiczne kryteria zespołu alienacji rodzicielskiej. Według niego PAS jest zaburzeniem w okresie dzieciństwa, powstającym niemal wyłącznie w kontekście procesów sądowych o uregulowanie władzy rodzicielskiej. Dziecko pozostaje pod wpływem manipulacji ze strony rodzica pełniącego pierwszoplanową rolę w wychowaniu dziecka, skutkiem tego przesadnie krytykuje, dewaluuje drugiego rodzica, nie przejawiając przy tym poczucia winy.
Dzisiaj wiemy, że dokonujący alienacji rodzicielskiej lub bierni w sytuacji jej występowania – ojciec lub matka, mogą sami być/stać się narzędziem w rękach innych osób, np. swoich rodziców (dziadków dziecka), a także mogą być wspomagani w alienujących zachowaniach przez ich rodziców lub jednego z nich, rodzeństwo, prawnika, organizację społeczną, nierzetelnego lub niekompetentnego kuratora, psychologa, biegłego sądowego, sędziego, konstrukcję i funkcjonowanie prawa, itp. Istotnym czynnikiem stwierdzenia PAS jest przekonanie dziecka o „niezależności myśliciela” oraz zaprzeczanie uczestnictwa rodzica alienującego w oczernianiu. Dziecko jest pewne, że wypowiada własne opinie na temat drugiego rodzica, co w rzeczywistości nie jest prawdą.
Alienowanie spełnia wszystkie elementy zawarte w definicjach przemocy ujętych w obowiązujących aktach prawnych i materiałach, którymi posługują się instytucje i organizacje powołane do przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Alienacja rodzicielska to zamierzone (intencjonalne) i wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające jego prawa (kontakt z własnym dzieckiem) i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody (np. zdrowotne).
Zdaniem Macieja Wojewódka postawa poddawanego alienacji rodzicielskiej dziecka wobec poddawanego wraz z nim alienacji rodzicielskiej rodzica – może nie być wyłącznie negatywna, jak to zostało przedstawione w pierwotnej koncepcji tzw. zespołu alienacji rodzicielskiej (PAS).
Może ona zmieniać się od negatywnej do pozytywnej albo od negatywnej poprzez pozytywną do ponownie negatywnej, podczas trwania ich wzajemnego spotkania lub nie zawierać otwartej niechęci do poddawanego alienacji rodzicielskiej rodzica.
Ma to istotne znaczenie podczas postępowania sądowego, w tym podczas prowadzenia postępowania dowodowego.
Na nasilenie się negatywnych skutków alienacji rodzicielskiej – dla relacji dziecka, z poddawanym wraz z nim tego rodzaju przemocy rodzicem – mogą również wpływać zaburzenia lub/i niewłaściwa postawa poddawanego alienacji rodzicielskiej rodzica.
Behawioralne i psychologiczne kryteria rozpoznania PAS:
• aktywne oczernianie rodzica (nieuzasadnione i bezpodstawne krytykowanie, szkalowanie),
• absurdalne i błahe racjonalizacje tego oczerniania,
• brak ambiwalencji – jednoznacznie wrogi stosunek do oczernianego rodzica,
• wspieranie pierwszoplanowego rodzica, opowiadanie się po jego stronie niezależnie od obiektywnych okoliczności,
• brak poczucia winy,
• rozszerzanie negatywnej postawy wobec dalszej rodziny i najbliższego środowiska,
• powielanie argumentów alienującego rodzica.
Reakcje poddawanego alienacji rodzicielskiej dziecka mogą być inne niż wskazane w koncepcji dr Richarda Gardnera lub mogą występować tylko niektóre z nich
Techniki wykorzystywane przez alienującego rodzica
Syndrom alienacji rodzicielskiej to przede wszystkim działania (świadome lub nieświadome) alienującego rodzica wobec dziecka, które wywołują określone reakcje. Rodzic chce mieć pewność co do „oddania”/ posłuszeństwa dziecka wobec niego, dlatego stosuje wobec dziecka różnego rodzaju manipulacje. Blokowanie kontaktu z drugim rodzicem jest doskonałym tego przykładem. Alienujący rodzic argumentuje swoje postępowanie chęcią ochrony dziecka, podkreślając, że dziecko jest pod wpływem stresu i musi przywyknąć do nowej sytuacji. Takie sytuacje mogą dawać dziecku wyraźny sygnał, że jeden rodzic jest ważniejszy od drugiego. Zespół alienacji rodzicielskiej opiera się na strachu, który pierwszoplanowy rodzic skutecznie wykorzystuje w swojej manipulacji. Dziecko jest poddawane ciągłej próbie lojalności, nie chcąc utracić miłości rodzica, postępuje zgodnie z jego oczekiwaniami. Według niektórych autorów wielu alienujących rodziców okresowo karze dziecko za niesubordynację komunikatem: „Jak chcesz, możesz mieszkać z nim (drugim rodzicem)”, „Jak coś Ci nie pasuje, możesz iść do niego (drugi rodzic)”. Dziecko żyje w ciągłej niepewności, czuje lęk przed odrzuceniem, kiedy zrobi coś wbrew woli rodzica, dlatego jest gotowe spełniać wszystkie jego oczekiwania.
Skutki
Do negatywnych skutków alienacji rodzicielskiej mogą należeć m.in.:
• problemy w relacjach i budowaniu związków intymnych;
• problemy w panowaniu nad gniewem i wrogością w relacjach;
• problemy ze snem;
• nadmierna zależność;
• niskie poczucie własnej wartości;
• brak zaufania;
• towarzyszące przez całe życie problemy z tożsamością.
Warto wskazać, że powołany w 1996 roku przez prezydenta Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychologicznego (APA) specjalny zespół do spraw przemocy i rodziny stwierdził niedostatek danych, aby poprzeć koncepcję występowania tzw. syndromu (zespołu) alienacji rodzicielskiej i wykazał niepokój w związku z używaniem tego określenia.
Niezwykle istotnym wydaje się fakt, że pojęcie tzw. syndromu (zespołu) alienacji rodzicielskiej (PAS) nie zostało uwzględnione w opublikowanej przez World Health Organization (WHO) Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (International Classification of Diseases) – ICD 11.
Ważnym aspektem wydaje się wdrożenie psychoedukacji, poradnictwa psychologicznego dla rodziców, którzy zamierzają się rozwodzić. Pamiętajmy, że dobro dziecka jest tu szczególnie ważne – jest to dla niego nowa, stresująca sytuacja, z którą ciężko mu sobie poradzić bez wsparcia obydwu rodziców.
Stażystka Fundacji Zobacz…JESTEM
Patrycja Kachel
