W pracy ze sprawcą najważniejsze jest, aby dorosły nauczył dziecko zastąpić zachowania przemocowe – zachowaniami pozytywnymi. Bywa tak, że dziecko stosujące przemoc nie potrafi odnaleźć się w innej roli w grupie rówieśniczej lub obawiając się odrzucenia, stara się imponować innym stosując właśnie przemoc. Praca z dzieckiem, które jest sprawcą wymaga czasu, zaangażowania i współpracy.
Opiekun/nauczyciel swoimi działaniami powinien dążyć do tego, aby dziecko zrozumiało, że w szkole/na podwórku nie ma miejsca na przemoc i nie będzie ona tolerowana pod żadną postacią przez dorosłych. W tym celu wartościowe okazuje się, gdy wszyscy nauczyciele w podobny sposób reagują na zachowania przemocowe, stosując przy tym adekwatne konsekwencje.
Jeżeli zwracanie uwagi, wyrażanie sprzeciwu w stosunku do zachowań przemocowych, przywoływanie obowiązujących w szkole norm, w koniecznych sytuacjach stosowanie kar lub wyciąganie konsekwencji okaże się nieskuteczne należy uruchomić pewne procedury w stosunku do ucznia stosującego przemoc – warto, aby szkoła posiadała spójne procedury reagowania w momencie rozpoznania przemocy rówieśniczej.
Możliwe sposoby postępowania ze sprawcami przemocy:
1. Cykl rozmów + kontrakt. Cykliczne rozmowy ze sprawcą mają na celu doprowadzenie do przerwania stosowania przez ucznia przemocy i respektowanie przez niego obowiązujących w szkole norm. Podczas rozmów uczeń ma możliwość nauczyć się konstruktywnego rozwiązywania problemów oraz zauważania konsekwencji swojego postępowania. Efektem rozmów powinien być wspólnie wypracowany kontrakt antyprzemocowy. Kontrakt powinien być precyzyjny, wraz z ewentualnymi konsekwencjami jego nieprzestrzegania.
Rozmowy są czasochłonnym etapem pracy ze sprawcą i powinny trwać do momentu całkowitego rozwiązania problemu przemocy.
2. Konsekwencja za czyny. Jeżeli przemoc stosuje grupa uczniów, to każdy ze sprawców powinien zostać potraktowany indywidualnie i z każdym powinna zostać przeprowadzona indywidualna rozmowa. Takie postępowania pozwala wykształcić poczucie konsekwencji za swoje czyny i poczucie sprawstwa.
3. Obserwacja zachowań ucznia. Monitorowanie zachowań ucznia pozwala na weryfikowanie ewentualnych zmian lub braku zmian, co pozwala uniknąć ewentualnej manipulacji ze strony sprawcy. Ważne, aby w te działania byli zaangażowani inni nauczyciele oraz aby sprawca został o tym powiadomiony. Może to dodatkowo zmotywować go do zmiany.
4. Stopniowanie rozmów. Spójne procedury reagowania w przypadku rozpoznania przemocy rówieśniczej pozwolą stworzyć procedurę kolejności rozmów ze sprawcą np. najpierw z uczniem rozmawia pedagog, jeśli to nie skutkuje kolejna rozmowa odbywa się z pedagogiem i wychowawcą, do kolejnej zaproszeni są rodzice. Takie stopniowanie da dziecku szanse na zmianę swojego postępowania oraz stopniuje napięcie podczas rozwoju sytuacji.
5. Stopniowanie konsekwencji. Warto dostosowywać stopień kary do przewinienia i uczeń powinien mieć świadomość, jaka będzie kolejna kara, jeśli znów się dopuści przemocy.
6. Kary i nagrody. Przyjemne i nieprzyjemne bodźce mogą zostać wykorzystane w modelowaniu zachowania ucznia. Pozytywne bodźce, czyli zwracanie uwagi, docenianie i chwalenia pozytywnych zachowań sprawcy może motywować go do pozytywnych zmian.
Ważna rolę w procesie pracy ze sprawcą pełni nauczyciel/pedagog. To jego zadaniem jest dokładne zdiagnozowanie sytuacji, aby dobrać odpowiednie narzędzia wychowawcze oraz pomoc uczniowi w rozwiązaniu jego indywidualnych problemów.
Przemoc rówieśnicza, jako rozbudowane zjawisko wymaga kompleksowych reakcji. Warto konsultować swoje wątpliwości ze specjalistami i innymi pracownikami szkoły.
pedagog Katarzyna Brzoza
Literatura:
- M. I. Dąbkowska, M. R. Dąbkowski, „Zastraszanie i przemoc szkolna. Profilaktyka – podręcznik dla nauczycieli”, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010
- S. S. Swearer, D. L. Espelage, S.A. Napolitano, „Przemoc rówieśnicza. Zapobieganie i interwencje. Skuteczne strategie dla szkół”, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 2010.
