Depresja zaliczana jest do zaburzeń afektywnych jednobiegunowych. Oznacza to, że głównym obszarem, którego dotyka są emocje. Dochodzi do obniżenia nastroju, spadku poczucia własnej wartości. Osoby chorujące na depresję charakteryzuje brak chęci do działania, pesymizm. Występują również objawy somatyczne – bezsenność, brak apetytu.
Depresja pełnoobjawowa dotyka około 2-8% małoletnich. Częstość zachorowań wzrasta wraz z wiekiem, nasila się zwłaszcza po okresie dojrzewania i osiąga swój szczyt około 18. roku życia, kiedy to nawet u 20% nastolatków występują objawy depresji. Do okresu dojrzewania chłopcy i dziewczęta chorują z jednakową częstością, natomiast w trakcie i po pokwitaniu, dziewczęta zapadają na depresję dwukrotnie częściej, co prawdopodobnie wynika z różnic w zmianach hormonalnych, jakie zachodzą u obojga płci oraz czynników społeczno-kulturowych.
Depresja występująca u młodzieży i młodych dorosłych w dużo większym stopniu, niż ta o początku we wczesnym dzieciństwie, oddziałuje na dorosłe życie:
- często nawraca,
- zwiększa ryzyko nadużywania substancji psychoaktywnych (narkotyków, alkoholu),
- może doprowadzić do samobójstwa,
- powoduje problemy z nauką.
Jakie są przyczyny depresji?
Wiele różnych zaburzeń może wywoływać objawy depresji. Różnią się one między sobą pod względem przyczyn je wywołujących, zagrożenia dla dziecka, a w końcu metod leczenia.
Zaburzenia nastroju u dzieci i młodzieży, które są odpowiedzialne za objawy depresji to:
- depresja endogenna, to najgroźniejsza forma jednobiegunowych zaburzeń nastroju,o jeszcze nie do końca wyjaśnionej etiologii, związana z dysfunkcją dystrybucji substancji odpowiedzialnych za przepływ informacji w mózgu, tzw. neuroprzekaźników,
- zaburzenia adaptacyjne, to najczęstsza przyczyna objawów depresji u nieletnich, będąca odpowiedzią na traumatyczną zmianę w życiu dziecka (utrata bliskiej osoby, rozwód, przeprowadzka). Najczęściej zaburzenia te ustępują samoistnie w ciągu 6 miesięcy,
- depresja wywołana przez czynniki chorobowe, takie jak: zaburzenia hormonalne, nowotwory złośliwe, choroby przewlekłe, mononukleozę zakaźną, niedokrwistość i niedobór witamin (np. kwasu foliowego), czy leki (np. izotretinoinę, glikokortykosterydy),
- depresja reaktywna to odpowiedź na dramatyczne przeżycia,
- depresja związana z nadużywaniem alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych,
- depresja sezonowa – oznacza obniżony nastrój, zaburzenia snu, apetytu oraz niechęć do kontaktów społecznych, obecna przez kilka miesięcy w roku: od października do lutego,
- dystymia – to łagodna, przewlekła postać zaburzeń depresyjnych. Dziecko jest rozdrażnione oraz ma obniżony nastrój przez większość dni w roku. Do tego dołączają się zmiany apetytu, zaburzenia snu, zmęczenie, niska samoocena, trudności w koncentracji, w podejmowaniu decyzji i poczucie bezsensu, beznadziejności. Około 70% dzieci cierpiących na dystymię w końcu rozwija pełnoobjawową depresję.
- choroba afektywna dwubiegunowa, na którą składają się epizody depresjii oraz manii – podwyższonego nastroju, z tendencją do popadania w euforię, wysoką samooceną i w efekcie podejmowaniem ryzykownych decyzji. W niemal 40% przypadków choroba dwubiegunowa u dzieci i młodzieży zaczyna się od depresji. Należy ją podejrzewać, jeżeli występowała wcześniej w rodzinie, pojawienie się depresji było nagłe, we wczesnym dzieciństwie, z objawami psychotycznymi (urojenia, omamy), towarzyszył tym objawom opóźniony rozwój psychomotoryczny.
Czynniki ryzyka
Kto jest narażony na depresję?
Najbardziej narażone na depresję są dzieci:
- cierpiące na choroby przewlekłe, np. cukrzycę,
- których rodzice cierpią na depresję lub z depresją w wywiadzie rodzinnym,
- zażywające niektóre leki, np. izotretinoinę,
- zaniedbywane lub wykorzystywane seksualnie,
- narażone na stres, problemy socjoekonomiczne, kłopoty z rówieśnikami,
- które przeżyły utratę bliskiej osoby,
- z zaburzeniami lękowymi,
- cierpiące na ADHD, mające problemy z nauką,
- palące papierosy,
- z epizodami depresji w przeszłości.
Narzędziem pozwalającym na wczesne rozpoznanie depresji u dzieci jest skala CDI (Children Depression Inventory). Jest to test wykorzystujący samoocenę dziecka, stosowany między 7. a 17. rokiem życia. Niestety, w Polsce nie jest wykorzystywany przez lekarzy pierwszego kontaktu.
Objawy
Jak rozpoznać depresję?
Depresja, zwłaszcza endogenna to bardzo niebezpieczna choroba, wiążąca się z ogromnym ryzykiem popełnienia przez dziecko samobójstwa. Poza tym ma ona olbrzymi wpływ na funkcjonowanie młodego człowieka w społeczeństwie. Dlatego niezwykle ważnym jest, aby jak najszybciej depresję rozpoznać i rozpocząć leczenie. Obecnie pomocnym narzędziem w diagnozowaniu tej choroby są kryteria DSM-IV- klasyfikacji zaburzeń psychicznych. Są one takie same dla dzieci i młodzieży, jak dla dorosłych:
Co najmniej pięć spośród niżej wymienionych objawów występuje niemal codziennie przez okres dwóch tygodni, zmieniając dotychczasowe funkcjonowanie człowieka; jednym z głównych objawów jest albo (1) depresyjny nastrój, albo (2) utrata zainteresowań lub przyjemności.
1. Depresyjny nastrój lub rozdrażnienie utrzymujące się przez większość dnia.
Dziecko może być zarówno przygnębione, jak i rozdrażnione, co objawia się nieprzyjaznym, wręcz agresywnym zachowaniem. Poza tym problemy w stwierdzeniu obniżonego nastroju pojawiają się u najmłodszych dzieci, u których rozwój poznawczy i językowy nie pozwala na wyrażenie własnych emocji, przeżyć wewnętrznych. U takich dzieci objawami wskazującymi na obniżenie nastroju mogą być zaburzenia psychosomatyczne (bóle głowy, brzucha, zaparcia, wymioty itd.), smutny wyraz twarzy lub unikanie kontakt wzrokowego.
2. Istotnie zmniejszone zainteresowanie lub obniżenie przyjemności we wszystkich lub prawie wszystkich codziennych działaniach.
Oznacza to np. mniej zabaw z rówieśnikami, zmniejszenie aktywności w szkole.
3. Znaczny spadek masy ciała pomimo braku diety lub przyrost wagi oraz wzrost lub spadek apetytu.
U dzieci młodszych wystąpi raczej brak oczekiwanych przyrostów masy ciała, niż jej utrata
4. Bezsenność lub nadmierna senność.
5. Pobudzenie psychomotoryczne lub zahamowanie psychoruchowe.
Dziecko może być nadaktywne, określane jako niegrzeczne, nie potrafiące usiedzieć w miejscu, ale również może być ociężałe, niechętne do podejmowania aktywności, w tym zabaw.
6. Zmęczenie lub brak energii.
Objawami mogą być brak zaangażowania w zabawy z rówieśnikami, liczne nieobecności w szkole.
7. Poczucie braku własnej wartości lub nadmiernej, często nieadekwatnej winy.
U dzieci i młodzieży rzadko występuje nieadekwatne poczucie winy. Natomiast dosyć często pojawia się niska samoocena, co może się objawiać w postaci różnego rodzaju komentarzy, np. „Jestem głupi!” „ Do niczego się nie nadaję!”, itd.
8. Zmniejszona zdolność myślenia lub koncentracji uwagi, niezdecydowanie.
Objawia się problemami w szkole, otrzymywaniem gorszych ocen, uwagami nauczycieli.
9. Powracające myśli o śmierci, powracające myśli samobójcze, plany samobójcze.
Symptomy powodują istotny w sensie klinicznym stres lub nieprzystosowanie społeczne, niemożność sprostania zwykłym obowiązkom lub inne trudności w ważnych obszarach funkcjonowania.
U dzieci wiąże się to z unikaniem rówieśników, problemami w szkole.
U młodzieży mogą pojawiać się problemy w pracy, jeśli taką podjęli.
