Samobójstwo i różnego rodzaju uszkodzenia własnego ciała często są traktowane jako forma komunikatu przeżywanych emocji, z którymi człowiek nie jest w stanie samodzielnie sobie poradzić.
Zjawiska te warto rozpatrywać osobno, samobójstwo jest rezygnacją z życia a samookaleczenie kontynuacją dyskursu o życie, przy konieczności zmniejszenia napięcia emocjonalnego, aby móc nadal funkcjonować.
Samookaleczenie to zjawisko słabo zbadane i choć powstało wiele jego definicji, część z nich jest wręcz utożsamiana z próbą samobójczą, dlatego też, trafna wydaje się definicja przedstawiona przez Glorię Babiker i Arnolda Louisa: „Samouszkodzenie to […] akt polegający na celowym zadawaniu bólu i/lub ran swemu ciału, pozbawiony jednakże intencji samobójczej”.
Autorzy wymieniają różne formy samookaleczenia m.in. przycinanie, kłucie, drapanie, pocieranie, poparzenia wodą lub innymi substancjami chemicznymi, zadawanie sobie ciosów, uderzanie o ścianę czy wyrywanie włosów.
Samookaleczenie jest zestawiane z innymi zachowaniami mającymi charakter autodestrukcyjny tj. „udoskonalanie ciała”, zaburzenia pozorowane, somatyczne przejawy uczuć, samozniszczenie, zachowania autodestrukcyjne (zaburzenia jedzenia, uzależnienia) czy inne marginalne zachowania tego typu. Każdą z tych kategorii charakteryzuje jednak inny cel, interpretacja czy stopień zagrożenia dla życia. Istotne też wydają się różnice między pośrednim a bezpośrednim samouszkodzeniem. Różne autodestrukcyjne zachowania mogą występować jednocześnie np. osoba chorująca na bulimię może także nacinać swoją skórę.
Zjawisko samookaleczeń jest bardzo trudne do zbadania, co wynika ze skrytości tych działań i braku spójnej definicji, tym samym brak jest dokładnych statystyk dotyczących tego obszaru rzeczywistości. Szacunkowe dane dotyczące samookaleczeń są bardzo zróżnicowane i mówią o 400 do 1400 przypadków na 100 000 osób, dodatkowo 1/600 osób wymaga leczenia szpitalnego.
Zjawisko samouszkodzeń dotyczy najczęściej osób młodych do 30 r.ż, ale niepokojący jest zauważalny wzrost tego zjawiska w populacji młodych osób.
Do najczęstszych przyczyn tego zjawiska zalicza się rodzinę dysfunkcyjną (środowisko wychowawcze), problemy z seksualnością i jeszcze niewykształconą sprawczość wobec własnego życia. Bezpośrednio z samookaleczeniem pojawiają się trudne emocje m.in. poczucie pustki, rozpacz, bezsilność, dysocjacja, nienawiść do samego siebie, dysonans związany z rodzicem, nieakceptacja swojego ciała czy wybuchy (acting aut).
Akty samobójcze, charakteryzuje przede wszystkim cel, jakim jest zakończenie życia. Zachowania suicydalne postrzegane są przez niektórych autorów jako kontinuum, gdzie początkiem jest pojawienie się myśli samobójczych, poprzez nieudane próby, aż po śmierć. Analizując te zachowania w odniesieniu do dzieci i młodzieży warto wyodrębnić próby samobójcze, jako próbę komunikatu o wyobcowaniu i izolacji ze środowiska.
Wiele dzieci komunikuje pragnienie śmierci. Istotne jest, aby nie lekceważyć takich słów, ponieważ wiek dziecka determinuje w pewien sposób wybór metody. Im dziecko jest młodsze tym metoda bardziej drastyczna, a co za tym idzie, szanse na odratowanie bardzo często spadają do minimum. Statystyki pokazują, że w latach 2002-2010 11 na 14 prób samobójczych wśród dzieci poniżej 9 r.ż. zakończyło się zgonem, a im starsze dziecko, procent ten statystycznie się zmniejsza. Skala zamachów samobójczych i samobójstw dokonanych po uwzględnieniu niżu demograficznego pokazuje stałość lub wzrost tego zjawiska.
pedagog Katarzyna Brzoza
Literatura:
- Autoagresja. Mowa zranionego ciała, G. Babiker, A. Loui, GWP Gdańsk 2002;
- Samobójstwo. Ucieczka przegranych, M. Jarosz, PWN, Warszawa 2004;
- Diagnoza ryzyka samobójstwa, J. Stukan, Prometeusz, Kraków 2008;
- Samobójstwa, Statystyka.policja.pl, http://statystyka.policja.pl/portal/st/954/ z dnia 13.03.2012.
- Patologie zachowań społecznych. Rzeczywistość przełomu wieków XX I XXI. Narkomania – alkoholizm – samobójstwa – grupy subkulturowe – sekty, K. Dymek-Balcerek, Radom 2000;
