Określenie samouszkodzenie odnosi się do nieakceptowanych kulturowo i społecznie zachowań, pozbawionych intencji samobójczej, polegających na celowym naruszeniu ciągłości tkanki własnego ciała bądź doprowadzeniu do powstania innych obrażeń. Wyróżniamy samouszkodzenia stereotypowe (takie jak rytmiczne uderzanie głową w ścianę, samouszkodzenia wielkie (takie jak autokastracja, obcięcie kończyny. Występują one najrzadziej, jednak mają najpoważniejsze konsekwencje dla zdrowia i życia. Podejmowane są zazwyczaj w psychozach lub stanach silnego upojenia alkoholowego), samouszkodzenia kompulsywne (polegają one na wielokrotnym, nawet codziennym, powtarzaniu czynności autodestruktywnej w taki sam sposób. Mogą mieć formę zrytualizowaną (wyrywanie włosów z określonego miejsca głowy, wyciskanie skóry) bądź zautomatyzowaną (skubanie i drapanie zmian skórnych)), samouszkodzenia impulsywne (polegają na nacinaniu skóry ostrymi narzędziami lub przypalaniu jej, biciu się, drapaniu, gryzieniu, nakłuwaniu ciała, zazwyczaj pod wpływem trudnego do pohamowania impulsu związanego z silnym napięciem. Najczęściej ranione są ramiona, przedramiona i uda, rzadziej brzuch w piersi). Dzisiaj zdecydowana większość badaczy zgadza się z tym, że między próbą samobójczą, a samouszkodzeniem umiarkowanym jest oczywista różnica: podejmując próbę samobójczą, człowiek zamierza się zabić, dokonując zaś samouszkodzenia nie ma takiej intencji. Rygorystycznymi zwolennikami dokonania wyraźnego rozróżnienia pomiędzy samobójstwem, a samookaleczeniem są Walsh i Rosen. Zaproponowali oni własne rozróżnienie, posługując się następującymi wymiarami: 1) intencja dokonania samookaleczenia 2) fizyczny uraz będący efektem okaleczenia 3) częstotliwość i powtarzalność zachowań 4) metody wybrane w celu dokonania samookaleczenia. Pomimo tego nie należy lekceważyć autoagresji i mieć na uwadze, że samouszkodzenie może być przygotowaniem do próby samobójczej.Funkcje samouszkodzeń w życiu jednostki
Funkcje samouszkodzeń w życiu jednostki wg Glorii Babiker i Lois Arnold:
Funkcje związane z radzeniem sobie i przetrwaniem: regulacja napięcia i lęku, radzenie sobie z gniewem, unikanie.
Funkcje związane z ja: wzmożenie poczucia autonomii i kontroli, odzyskiwanie poczucia rzeczywistości, okazja do zaopiekowania się sobie.
Funkcje związane z radzeniem sobie z własnym doświadczeniem: demonstrowanie lub wyrażanie własnych doświadczeń traumatycznych, ponowne przeżywanie urazu
Funkcje związane z karaniem własnej osoby i byciem ofiarą: karanie się, oczyszczanie, karanie prześladowcy, radzenie sobie z dezorientacją w sferze doznań seksualnych
Funkcje dotyczące relacji z innymi ludźmi: komunikacja, karanie innych, wywieranie wpływu na zachowanie innych
Czynniki ryzyka samouszkodzeń:
trauma z okresu dzieciństwa (siła traumy zależy od kontekstu, w jakim żyje dziecko), przemoc fizyczna, przemoc seksualna, zaniedbanie, poza bezpieczny styl przywiązania, separacja, strata, późniejsze doświadczenia urazowe, wewnętrzna dyspozycja: siła ego, regulacja i kontrola emocji, poczucie własne wartości, stosunek do własnego ciała, tendencje dysocjacyjne, schematy poznawcze.
Behawioralne sygnały ostrzegawcze
Bardziej specyficzne: blizny, zadrapania, skaleczenia, siniaki o niewiadomym pochodzeniu, ślady krwi na ubraniu, liczne, częste opatrunki, noszenie ubrań z długimi rękawami, nogawkami, które mogą ukryć rany, nieadekwatne do pogody, unikanie aktywności, podczas której mogą zostać odsłonięte rany, blizny (wf, basen), noszenie przy sobie ostrych narzędzi (żyletki, nożyki, agrafki, pinezki), spędzanie długiego czasu w toalecie, miejscach odosobnionych.
Mniej specyficzne: zachowania ryzykowne (skakanie z wysokości, przebieganie przez ulicę, prowokowanie w sferze seksualnej), sięganie po alkohol, narkotyki, prace o tematyce fizycznego zranienia, bólu, krwi, smutku, nagłe zmiany w kontaktach z rówieśnikami, zainteresowaniach, stany depresyjne (przedłużający się smutek, przygnębienie, wycofanie, izolacja), skrajne, impulsywne, silne reakcje (lęku, gniewu, rozpaczy) emocjonalne na trudne sytuacje, niska samoocena i niechęć wobec siebie, brak sieci wsparcia.
Samouszkodzenia się nie są prostym tematem dla osób, które nigdy tego nie robiły, a co dopiero dla tych, dla których samouszkodzenia są jedyną drogą. Gdy padnie podejrzenia autoagresji u Twojego dziecka, przyjaciela, kogoś innego, proszę miej na uwadze parametry osoby pomagającej, czyli: empatia, wiedza i zrozumienie problemu, wrażliwość, dbałość o poczucie bezpieczeństwa, przyzwolenie na …. Np. „Teraz możesz nie chcieć ze mną rozmawiać. Jeśli chcesz, możemy porozmawiać, kiedy będziesz w lepszym nastroju. Poczekam, bo martwię się o Ciebie i zależy mi na tym, żeby ci pomóc. Zależy mi, abyś jak najszybciej poczuł się lepiej.
Oprócz wsparcia bliskich, konieczny będzie kontakt z psychiatrą i psychologiem.
Autorka: Magda Pisarska, wolontariuszka Fundacji Zobacz…JESTEM
Bibliografia:„Młodzież przeciwko sobie” J. Wycisk, B. Ziółkowska
Prezentacja – http://www.czestochowa.powiat.pl/poradnia/samouszkodzenia.pdf
Wikipedia – https://pl.wikipedia.org/wiki/Samookaleczenie
