Przemoc to wykorzystanie swojej przewagi nad drugim człowiekiem (fizycznej, emocjonalnej, społecznej, duchowej). Mamy z nią do czynienia wówczas, gdy osoba słabsza (ofiara) poddana jest przez dłuższy czas negatywnym działaniom osoby lub grupy osób silniejszych (sprawcy przemocy). Charakterystyczną i główną cechą przemocy jest więc nierównowaga sił.
Istnieją liczne definicje określające zjawisko przemocy. Najbardziej powszechna prezentuje ją jako: wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia. Najogólniejszym rozróżnieniem są: przemoc fizyczna i przemoc psychiczna.
W latach 80 agresję definiowano jako nieprawne zastosowanie przymusu przy użyciu siły, mocy, władzy. Zdaniem Selga, przedstawiciela tamtego nurtu, przemoc utożsamić można z formami agresji, które stosowane są z użyciem siły. Badacze zobrazowali to podając przykład: jeżeli mały chłopiec bije ojca, nie nazwiemy tego przemocą, ale jeśli dzieje się odwrotnie, to już tak. W odróżnieniu ad agresji, której definicja przyjmuje negatywne jak i pozytywne zabarwienie, przemoc jednoznacznie określana jest negatywnie. Słownik języka polskiego definiuje przemoc jako: siłę przeważającą czyjąś siłę, fizyczną przewagę nad kimś, narzuconą bezprawnie władzę…”[1]
Na arenie międzynarodowej, stosowana jest definicja w ujęciu WHO (Światowej Organizacji Zdrowia według której przemoc to: użycie siły intencjonalnie lub groźby jej użycia skierowane przeciw osobie lub grupie ludzi, prowadzące do zranienia, skrzywdzenia, śmierci lub uszczerbku psychicznego, zaburzeń rozwojowych lub upośledzenia społecznego.[2]
Istnieje wiele definicji, które różnorako ujmują zjawisko przemocy. Uogólniając wszystkie można stwierdzić, że jest nią: wymierzone i celowe zachowania zmierzające do szkodzenia innych, ewentualnie przyjmujące destrukcyjny charakter. Przeciwstawiając to definicji agresji, którą określa się jako akt reaktywny, przemoc określana jest jako intencjonalne użycie przewagi siły, które narusza ustalony porządek. Agresja stanowi więc reakcję na różne bodźce, która wyraża gniew, złość co prowadzić może do przemocy. Wyraża się ona w bardziej świadomym wywieraniu presji na słabszej ofierze.
W odróżnieniu powyżej zaprezentowanych zachowań pamiętać należy więc o: intencji, formie zachowania, intensywności i skutkach.
Prześladowanie według jednej z najpowszechniejszych definicji z prac Dana Olweusa prezentuje się jako: regularne, przez dłuższy czas narażanie np. ucznia na nieprzyjazne działania ze strony innych uczniów lub grupy rówieśniczej.[3] W tym rozumieniu dłuższy okres czasu i regularność odróżnia prześladowanie od innych form agresji. Ten kto prześladuje jak i jego ofiara mogą pochodzić z jednego osiedla, chodzić razem do szkoły lub znać się z koła zainteresowań. Powyższa definicja nie posiada jeszcze jednego wyznacznika, o którym należy wspomnieć, a mianowicie celowości wyrządzanej krzywdy. W zakres działań prześladowczych zaliczyć można zachowania werbalne i fizyczne a także formy agresji kierujące np. do wykluczenia. Przejawiają się one w zachowaniach takich jak lekceważenie, bicie, szturchanie. Cechą wspólna różnych form działania jest wywołanie u ofiary poczucia krzywdy[4].
W języku polskim trudnym zadaniem jest jasne i precyzyjne odróżnienie terminów mobbing i bullying. W szerszym rozumieniu znaczeń jest to tematyka określająca przemoc sprawcy określając jej psychiczne formy.
Mobbing – wywodzi się ze słowa mob oznaczającego tłum, bandę.
Często stosuje się go w odniesieniu do przemocowych zachowań i molestowania występujących w grupach społecznych, szczególnie odnosząc to do środowiska pracy. Niektóre definicje określają je jako osaczenie. W każdej z definicji odnosi się on do opisu zachowań agresywnych w odniesieniu do kogoś słabszego, kto nie potrafi skutecznie się bronic.
Bullying pochodzi od terminu bully – tyranizowanie, napastowanie
Rozumiane jest najczęściej jako tyranizowanie osoby lub grupy z intencją skrzywdzenia. Główne cechy to: celowość, powtarzalność i brak prowokowania zachowań agresywnych jednego lub wielu sprawców wobec prześladowanych. Celem jest sprawianie bólu w sensie fizycznym, poniżania, przykrości. Przewaga sprawcy powoduje, że ofiara nie wie jak się obronić i czuje się bezradna i zdominowana[5]. Termin też często używany jest w odniesieniu do zjawiska przemocy rówieśniczej.
Marta Soczewka
