Skuteczna profilaktyka i pomoc interwencyjna w zakresie zachowań suicydalnych nie jest możliwa bez dostępu do wiedzy, terminologii i najnowszych badań naukowych opartych o interdyscyplinarny zakres suicydologii. Mimo coraz większej liczby osób zainteresowanych tematyką samobójstw oraz wzrastającej liczby opracowań naukowych i raportów z tego zakresu wciąż brakuje uniwersalnych informacji i definicji, które jasno opisywałyby zachowania samobójcze, w tych samobójstwo dokonane.
Udzielenie odpowiedzi na pytanie: czym jest samobójstwo? nie jest prostym zadaniem. Już starożytni filozofowie snuli rozważania nad śmiercią samobójczą. Historyczne rozważania oparte na dwubiegunowymi założeniami pomiędzy potępieniem (Arystoteles, Platon, czy Kant) a pochwałą (Camus, Nietzche), które dopiero z początkiem XX wieku zostały ujęte w ramy społeczne, z neutralnej pozycji badacza.
Samobójstwo jest kwestią złożoną, która od stuleci wzbudza kontrowersje i skłania do rozmyślań. Stanowi ono wieloaspektowe zjawisko budząc tym samym zainteresowanie wśród przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych. Często zastosowanie znajduje wiedza z zakresu psychologii, socjologii, kryminologii, prawa.
Z tego też powodu niezwykle trudnym jest ustalenie jednej definicji samobójstwa.
Samobójstwo jest świadomym pozbawieniem się życia. Najbardziej znanym i jednym z pierwszych naukowych podejść do tego zagadnienia jest stanowisko Emila Durkheima, socjologa francuskiego. Jest on autorem działa „samobójstwo” („Le Suicide”), które opublikowane zostało w 1897 roku. Samobójstwem nazywa on każdy przypadek śmierci będący bezpośrednim lub pośrednim skutkiem dla działań lub ich braku podejmowanych przez ofiarę doskonale zdającą sobie sprawę z konsekwencji swoich decyzji i zachowania. Szczególnie podkreślana jest tu teza, że samodzielne podejmowane kroki do śmierci nie są zawieszone w próżni społecznej. Socjolog nadał pewne ramy społeczne umożliwiając zwrócenie uwagi na akt samobójstwa jako problem społeczny. Ukazał on przyczyny tkwiące w relacji jednostka – społeczeństwo.
Inną definicją często pojawiającą się w teoriach naukowych jest podejście Edwina Sheidmana. Określa on samobójstwo jako świadome działanie ukierunkowane na samozniszczenie. Autor podkreśla konieczność ujęcia wieloaspektowego z nakierowaniem na indywidualną sytuację jednostki, której potrzeby są niezaspokojone. Według Sheidmana tak definiuje ona swoje problemy, aby ucieczka i zakończenie życia były umotywowanymi najlepszym rozwiązaniem.
Definicja w ujęciu Encyklopedii PWN ukazuje samobójstwo, jako celowe zachowanie samo destrukcyjne, które prowadzi do śmierci biologicznej. Występuje w niej rozróżnienie ze względu na charakter aktu: gwałtowny (np. samobójstwo przez powieszenie się) lub stopniowy (np. samobójstwo przez zagłodzenie się). W opisie istotne miejsce odgrywają intencje pozbawienia siebie życia, według których dane zachowanie prowadzące do śmierci zostaje zakwalifikowane do samobójstw.
Nie ma jednak definicji uznawanej przez szeroki zakres specjalistów, która byłaby akceptowana przez wszystkich. Krytyka dotyczy na przykład kwestii poruszania tematyki samobójstw bez uwzględniania prób samobójczych. Uwydatnienie aspektu świadomości często pomija ambiwalentny i nieświadomy komponent tendencji autodestrukcyjnych. Wiele definicji nie rozpatruje kwestii samobójstwa w ujęciu kulturowym, zbiorowym.
Samobójstwem nie można określić jedynie pojedynczej decyzji o samounicestwieniu. Jest nim pewien proces, zbiór myśli, decyzji i wydarzeń wzajemnie ze sobą powiązanych, które niekiedy mogą trwać miesiącami, a nawet latami. Jest to zdarzenie wynikające zarówno z indywidualnej charakterystyki jednostki ale także wielu czynników społecznych, funkcjonujących w jej otoczeniu. Wieloaspektowość więc nie odnosi się jedynie do multidyscyplinarności naukowego rozumienia ale także do licznych czynników indywidualnych i społecznych odnoszących się do przyczyn i skutków danego zdarzenia.
źródła:
- Durkheim E., Samobójstwo. Studium z socjologii, przekł. Wakar K., Biblioteka Myśli Socjologicznej, Oficyna Naukowa, Warszawa 2006
- Encyklopedia Powszechna PWN, t.V, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988
- Gmitrowicz A., Makara–Studzińska M., Młodożeniec A., Ryzyko samobójstwa u młodzieży, PZWL, Warszawa 2015
- Gmitrowicz A., Zachowania samobójcze dzieci i młodzieży, Psychiatria i Psychologia Kliniczna Dzieci i Młodzieży. 3, 2001
autor: Marta Soczewka
