Przemoc jest działaniem zamierzonym, powodującym odczuwanie cierpienia, upokorzenia oraz naruszającym dobra osobiste ofiary.
Niszczenie dla zabawy własności kolegi z niższej klasy, wyśmiewanie lub okradanie go spełnia cechy definicji przemocy rówieśniczej.
Z przemocą mamy do czynienia wówczas, gdy uczeń atakujący jest silniejszy fizycznie, psychicznie lub zajmuje wyższą pozycje w hierarchii społecznej – cechą charakterystyczną jest nierównowaga sił.
Jeżeli mówimy o zamierzonym działaniu, którego celem jest skrzywdzenie kogoś, nie występuje natomiast nierównowaga sił, czyli sprawca nie ma przewagi fizycznej, psychicznej, materialnej lub społecznej nad ofiarą, nie nazywamy tego zjawiska przemocą rówieśniczą. Zachowania tego typu nazywamy agresją.
Biorąc pod uwagę powyższe definicję, przemoc rówieśnicza ma miejsce wtedy, gdy jedna osoba jest przez dłuższy czas narażona na celowe ataki (bezpośrednie lub pośrednie) ze strony innego silniejszego kolegi/koleżanki lub grupy osób oraz nie potrafi się im przeciwstawić. Zachowania te przekraczają społeczne normy wzajemnych relacji, przyczyniając się w efekcie do fizycznej, a także psychicznej szkody ofiary. W ramach przemocy rówieśniczej wyróżnia się także zjawisko znęcania się (bullying). Oznacza ono celowe, powtarzalne i nieprowokowane zachowania agresywne jednego lub grupy sprawców wobec ofiary z zamiarem sprawienia jej bólu fizycznego, przykrości, poniżenia lub przerażenia jej. W efekcie takich działań ofiara doznaje trwałej krzywdy materialnej, emocjonalnej i fizycznej.
Przemoc rówieśnicza może mieć charakter bezpośredni (przemoc fizyczna oraz przemoc słowna skierowana bezpośrednio do osoby) lub pośredni (namawianie innych do ataków fizycznych lub słownych, naznaczanie, wykluczanie i izolowanie z grupy).
Do najczęściej spotykanych form przemocy rówieśniczej zalicza się:
- przemoc fizyczną (bicie, kopanie, plucie, popychanie, szarpanie),
- groźną przemoc fizyczną (z użyciem narzędzi, pobicia z obrażeniami cielesnymi),
- przemoc werbalną (dokuczanie, przezywanie, wyśmiewanie, wyszydzanie, obrażanie, ośmieszanie, grożenie),
- przemoc materialną, przemoc seksualną (podglądanie w toalecie, próby dotykania, rozbierania, całowania, obnażania),
- przemoc relacyjną (wykluczanie, odtrącanie, rozpowszechnianie szkodliwych kłamstw),
- cyberprzemoc (prześladowanie, zastraszanie, wyśmiewanie innych osób z wykorzystaniem Internetu i narzędzi takich jak: SMS, e-mail, witryny internetowe, fora dyskusyjne w Internecie, portale społecznościowe),
- zmuszanie do niechcianych przez ofiarę zachowań.
Aktualna skala zjawiska została opisana w raporcie Instytutu Socjologii UW z 2011 roku, sporządzonym na podstawie badań przeprowadzonych w 150 szkołach w całym kraju (szkoły podstawowe, gimnazja oraz szkoły ponadgimnazjalne). W badaniu wzięło udział 3169 uczniów. Analiza uzyskanych wyników pozwala stwierdzić, iż najbardziej powszechną formą przemocy w szkole jest przemoc słowna, której doświadczyło aż 63% badanych uczniów. Z przemocą fizyczną spotkało się 33% uczniów, a z groźną przemocą fizyczną 7%. Przemocą relacyjną zostało dotkniętych 41% badanych, a przemocą materialną 20%, z czego 13% to ofiary kradzieży. Aż 14% badanych osób doświadczyło przynajmniej jednej z wymienionych form przemocy seksualnej, a z cyberprzemocą spotkało się 19% uczniów. Z podsumowania raportu wynika, iż jeden na jedenastu (9%) polskich uczniów jest prześladowany przez kolegów i koleżanki.
Przyczyn przemocy rówieśniczej jest wiele i trudno wymienić je wszystkie. Do najczęstszych należą – bagatelizowanie zachowań agresywnych, brak reakcji ze strony nauczycieli na zachowania agresywne uczniów, bierność świadków) oraz niewłaściwe relacje i sposoby komunikacji między uczniami a nauczycielami czy dziećmi a rodzicami.
Skutki przemocy rówieśniczej dotykają w znacznym stopniu. Wpływają niekorzystnie na samopoczucie i funkcjonowanie.
Nasilają emocje takie jak wstyd, lęk i rozpacz, pojawia się upokorzenie i uczucie poniżenia.
Przemoc rówieśnicza niesie za sobą długofalowe skutki: obniżoną samoocenę i problemy społeczne – trudności w nawiązywaniu kontaktów, skłonność do izolacji.
Ofiary przemocy rówieśniczej zwykle nie mówią rodzicom czy innym dorosłym o swoich problemach. Wynika to z obawy pogorszenia się sytuacji bądź zemsty ze strony prześladowców. Stałe podleganie presji ze strony rówieśników może doprowadzić w efekcie do poważnych zaburzeń somatycznych, psychicznych, a nawet do prób samobójczych wśród młodych osób.
Z uwagi na skalę problemu przemocy rówieśniczej oraz niewystarczającą skuteczność programów profilaktycznych w szkołach, Fundacja Zobacz… JESTEM postanowiła zorganizować debatę, w celu zaangażowania młodzieży w działalność na rzecz przeciwdziałania temu zjawisku.
Fundacja Zobacz… JESTEM
Bibliografia:
- Patologie społeczne, I. Pospiszyl, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008;
- Przemoc w szkole. Raport z badań, Instytut Socjologii UW, Warszawa 2011;
- Agresja i przemoc w szkołach, Kancelaria Senatu, Biuro Analiz i Dokumentacji, Warszawa 2012;
- Dzieci – ofiary przemocy. Skala i charakter zjawiska. Potrzeba interwencji, M. Sajkowska, J. Szymańczak, Polityka Społeczna 9/2009.
