W codziennych warunkach wykonanie pomiaru zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie jest niewykonalne, a takiego typu pomiary wykonywane są tylko w wyspecjalizowanych ośrodkach dla celów naukowych.
W praktyce do określenia prawidłowych parametrów rozwoju dziecka (w tym przyrostu masy ciała) wystarczy posłużyć się siatkami centylowymi.
Czym w rzeczywistości jest siatka centylowa?
Dane siatek nanoszone są na dwie osie: poziomą – wiek dziecka oraz oś pionową – oceniany parametr (wzrost, waga lub BMI). Przez siatkę biegnie kilka krzywych – najwyżej biegnie linia 97 centyla – oznacza ona, że u 97% dzieci oceniany parametr ma niższą wartość. Następne linie oznaczają 90, 75, 50 (mediana-średnia), 25, 10 i 3 centyle. Po naniesieniu danych na osie, z punktów na odpowiadających wartościom danych parametrów, prowadzi się proste prostopadłe do danej osi, zaznacza miejsce ich przecięcia i określa jego położenie względem jednej z przechodzących przez siatkę krzywych. Za normę uważa się obszar między 3, a 97 centylem, przy czym ważne jest, aby krzywa rozwoju dziecka utrzymywała się mniej więcej w tym samym centylu. Przedział między jedną linią centylową, a drugą nazywany jest kanałem centylowym.
Warto monitorować rozwój fizyczny dziecka oraz śledzić dynamikę zmian, ponieważ nagłe zmiany kanału centylowego mogą świadczyć o chorobach (celiakii, zaburzeniach hormonu wzrostu, czy u starszych dzieci o anoreksji) i wymagają konsultacji z lekarzem.
Otyłość i nadwaga – definicja i rozpoznanie
W odniesieniu do definicji siatek otyłość jest definiowana, jako nadmiar masy ciała w stosunku do masy należnej dla wzrostu i płci przekraczający 25%. Natomiast nadmiar masy ciała mieszczący się w granicach 10 – 25% klasyfikujemy jako nadwagę.
Jak w praktyce posługując się siatkami centylowymi stwierdzić, czy dziecko ma prawidłową masę ciała lub też nadwagę/otyłość?
1. Ustalamy pozycję centylową dla wzrostu dziecka na wzrostowej siatce centylowej. Na przykład, wg kalkulatora dostępnego na stronach Forum Pediatrycznego, dla dziewczynki w wieku 13 lat o wzroście 159 cm pozycja centylowa wynosi 50 centyli.
2. Na wagowej siatce centylowej odszukujemy masę ciała należną do wzrostu i wieku dziecka. I tak dla 13-latki o wzroście odpowiadającym 50 centyli, należna masa ciała wynosi 47 kg,
3. Rzeczywista masa ciała dziecka ma prawo przekraczać tę wartość do 10%, czyli maksymalnie dziewczynka ta może ważyć 51,7 kg (47+10% x 47 kg) i uznamy to za wagę prawidłową. Jeżeli waży 54 kg, to przekracza należną masę ciała o 15 % i ma nadwagę, a jeżeli ważyłaby 61kg, to przekracza należną masę ciała aż o 30% i zalicza się do grupy dzieci otyłych.
Dla uproszczenia wyżej wymienionych obliczeń, które zajmują trochę czasu, można posługiwać się tzw. wskaźnikiem względnej masy ciała BMI. Jest to najprostsza i najlepsza metoda dla stwierdzenia, czy dziecko ma nadwagę, bądź jest otyłe. Wskaźnik ten oblicza się dzieląc masę ciała wyrażoną w kilogramach przez kwadrat wzrostu wyrażony w metrach (kg/m2). Czyli chłopiec o masie ciała 65 kg i wzroście 155 cm będzie miał BMI = 27 kg/m2 gdyż (65: (1.55)2 = 27. BMI zmienia się w miarę wzrastania dziecka i dlatego wskaźnik ten należy interpretować posługując się siatkami centylowym.
Otyłość rozpoznaje się, jeśli wartość BMI przekracza 97 centyli, a wartość BMI mieszcząca się w przedziale 90 – 97 centyli traktuje się jako nadwagę.
Niedowaga i niedożywienie – definicja i rozpoznanie
Siatki centylowe są również przydatne w celu określenia niedowagi, wynikającej ze zbyt niskiej masy tłuszczowej w stosunku do pozostałych tkanek. Odczyt masy ciała z siatek jest taki sam jak w przypadku oceny nadwagi. Niedobór masy ciała określony jako niedowagę diagnozuje się, gdy BMI odczytane na siatkach centylowych znajduje się w kanale między 5 a 15 centylem. Znaczną niedowagę wskazuje wynik mieszczący się w kanale między 3 a 5 centylem.
Wychudzenie to wynik mieszczący się w kanale między 1 a 3 centylem (tylko 3% populacji ma niższą masę ciała), znaczne wychudzenie to wynik mieszczący się poniżej 1 centyla.
Stan zagrożenia życia wynikający ze zbyt niskiego poziomu masy tłuszczowej stwierdza się, gdy masa ciała dziecka spada poniżej linii 3 centyla, niemniej jednak objawy do niepokoju powinien budzić także każdy wynik mieszczący się w ww. przedziałach.
lekarz Marta Palej-Cieplińska
