Definicja i sposoby pomiaru
Otyłość i nadwaga to w najprostszej definicji nadmiar tkanki tłuszczowej w stosunku do beztłuszczowej masy ciała (czyli masy kości, mięśni, narządów wewnętrznych, wody). W codziennych warunkach wykonanie pomiaru zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie jest niewykonalne, a takiego typu pomiary wykonywane są tylko w wyspecjalizowanych ośrodkach dla celów naukowych.
W praktyce do określenia prawidłowych parametrów rozwoju dziecka (w tym przyrostu masy ciała) wystarczy posłużyć się siatkami centylowymi.
Czym w rzeczywistości jest siatka centylowa?
Dane siatek nanoszone są na dwie osie: poziomą – wiek dziecka oraz oś pionową – oceniany parametr (wzrost, waga lub BMI). Przez siatkę biegnie kilka krzywych – najwyżej biegnie linia 97 centyla – oznacza ona, że u 97% dzieci oceniany parametr ma niższą wartość. Następne linie oznaczają 90, 75, 50 (mediana-średnia), 25, 10 i 3 centyle. Po naniesieniu danych na osie, z punktów na odpowiadających wartościom danych parametrów, prowadzi się proste prostopadłe do danej osi, zaznacza miejsce ich przecięcia i określa jego położenie względem jednej z przechodzących przez siatkę krzywych. Za normę uważa się obszar między 3, a 97 centylem, przy czym ważne jest, aby krzywa rozwoju dziecka utrzymywała się mniej więcej w tym samym centylu. Przedział między jedną linią centylową, a drugą nazywany jest kanałem centylowym.
Warto monitorować rozwój fizyczny dziecka oraz śledzić dynamikę zmian, ponieważ nagłe zmiany kanału centylowego mogą świadczyć o chorobach (celiakii, zaburzeniach hormonu wzrostu, czy u starszych dzieci o anoreksji) i wymagają konsultacji z lekarzem.
W odniesieniu do definicji siatek otyłość jest definiowana, jako nadmiar masy ciała w stosunku do masy należnej dla wzrostu i płci przekraczający 25%. Natomiast nadmiar masy ciała mieszczący się w granicach 10 – 25% klasyfikujemy jako nadwagę.
Jak w praktyce posługując się siatkami centylowymi stwierdzić, czy dziecko ma prawidłową masę ciała lub też nadwagę/otyłość?
- ustalamy pozycję centylową dla wzrostu dziecka na wzrostowej siatce centylowej. Na przykład, wg kalkulatora dostępnego na stronach Forum Pediatrycznego, dla dziewczynki w wieku 13 lat o wzroście 159 cm pozycja centylowa wynosi 50 centyli,
- na wagowej siatce centylowej odszukujemy masę ciała należną do wzrostu i wieku dziecka. I tak dla 13-latki o wzroście odpowiadającym 50 centyli, należna masa ciała wynosi 47 kg.
- rzeczywista masa ciała dziecka ma prawo przekraczać tę wartość do 10%, czyli maksymalnie dziewczynka ta może ważyć 51,7 kg (47+10% x 47 kg) i uznamy to za wagę prawidłową.
Jeżeli waży 54 kg, to przekracza należną masę ciała o 15 % i ma nadwagę, a jeżeli ważyłaby 61 kg, to przekracza należną masę ciała aż o 30% i zalicza się do grupy dzieci otyłych.
Dla uproszczenia wyżej wymienionych obliczeń, które zajmują trochę czasu, można posługiwać się tzw. wskaźnikiem względnej masy ciała BMI. Jest to najprostsza i najlepsza metoda dla stwierdzenia, czy dziecko ma nadwagę, bądź jest otyłe. Wskaźnik ten oblicza się dzieląc masę ciała wyrażoną w kilogramach przez kwadrat wzrostu wyrażony w metrach (kg/m2). Czyli chłopiec o masie ciała 65 kg i wzroście 155 cm będzie miał BMI = 27 kg/m2 gdyż (65: (1.55)2 = 27. BMI zmienia się w miarę wzrastania dziecka i dlatego wskaźnik ten należy interpretować posługując się siatkami centylowym.
Otyłość rozpoznaje się, jeśli wartość BMI przekracza 97 centyli, a wartość BMI mieszcząca się w przedziale 90 – 97 centyli traktuje się jako nadwagę.
Na przykład 12-latek o BMI = 25 kg/m2 ma nadwagę, gdyż jego BMI jest powyżej linii dla 90 centyla, ale poniżej linii dla 97 centyla, natomiast chłopiec w tym samym wieku z BMI = 27 kg/m2 jest otyły, gdyż jego BMI jest powyżej linii 97 centyla.
Należy pamiętać, że tak jak każda metoda, również i BMI posiada pewne ograniczenia. I tak jest u dzieci wysportowanych, o dobrze rozwiniętych mięśniach, wskaźnik ten może sugerować nadwagę, której w rzeczywistości dziecko nie ma, gdyż zwiększenie masy ciała w stosunku do wzrostu wynika u niego z przyrostu tkanki mięśniowej a nie tłuszczowej.
lekarz Marta Palej-Cieplińska
