Komunikaty medialne dotyczące incydentów samobójczych odgrywają bardzo istotną rolę stanowiąc czynnik mogący wpłynąć na dynamikę samobójstw i skuteczność polityki prewencyjnej. Rola mediów w rozwiązywaniu problemu społecznego, jakim jest samobójstwo, jest niejednoznaczna. Z jednej strony, media mogą wspomóc edukację społeczną w tym zakresie, z drugiej jednak – nierzadko sensacyjne doniesienia stają się inspiracją dla niedoszłych samobójców.
Imitacyjne zachowania suicydalne
Takie masowe imitowanie zachowań samobójczych określa się potocznie jako tzw. efekt Wertera. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) traktuje to zjawisko jak najbardziej poważnie, wskazując, że zbadano ponad 50 takich przypadków. W większości z nich wystąpienie imitacyjnych zachowań suicydalnych było najbardziej prawdopodobne w ciągu 3 dni od ukazania się medialnej informacji. Istotnym czynnikiem zwiększającym prawdopodobieństwo takich aktów naśladowczych jest identyfikowanie się z sytuacją i osobą opisaną przez media oraz przynależność do grup ryzyka (do których należy m.in. młodzież czy osoby cierpiące na depresję). Symptomatyczne jest, że imitacja dotyczy nie tylko samego aktu samobójczego, ale też metody samobójstwa zaprezentowanej w mediach.
Odpowiedzialność mediów
Możliwość zainicjowania serii naśladowczych samobójstw poprzez publikowanie informacji o samobójstwach sprawia, że powinno być to kwestią najwyższej wagi etycznej: media powinny być świadome spoczywającej na nich odpowiedzialności, a co za tym idzie: dołożyć wszelkich starań, aby rozpowszechniane informacje dotyczące samobójstw były jak najmniej szkodliwe. WHO przygotowało w tym celu specjalny poradnik dla osób związanych z branżą medialną, w którym zostały zawarte wskazówki w tym zakresie.
Jak informować o samobójstwach w mediach?
Wykorzystaj tę okazję do edukowania o samobójstwach
Jest to dobra okazja do konfrontacji z powszechnymi miskoncepcjami na temat samobójstw. Samobójstwo jest zjawiskiem wielowymiarowym, i jako takie powinno być przedstawiane – nigdy nie jest to kwestia jednej, konkretnej przyczyny.
Unikaj języka, który byłby nadmiernie sensacyjny. Nie prezentuj samobójstwa jako czegoś normalnego i częstego, ani jako możliwego rozwiązania problemów.
Szczególną uwagę należy poświęcić językowi, którego używamy do raportowania o samobójczych incydentach. Z pewnością nie należy używać określeń silnie emocjonalnych i sensacyjnych: “wzrost liczby samobójstw” jest lepszym określeniem niż “epidemia samobójstw”, podobnie jak “próba samobójcza” niż “nieudane samobójstwo”. Trzeba być też ostrożnym z używaniem określenia “samobójstwo” w nagłówkach artykułów.
Unikaj nadmiernego eksponowania i powtarzania historii o samobójstwach
Umieszczanie newsów o samobójstwie w silnie wyeksponowanych miejscach (np. na pierwszych stronach gazet) może przyczyniać się w większym stopniu do wystąpienia suicydalnych zachowań imitacyjnych.
Unikaj szczegółowego opisywania metod którymi popełniono samobójstwo
Mogą stać się one instrukcją, jak popełnić samobójstwo. Zachowania imitacyjne mogą być nasilone także w przypadku nietypowych sposobów dokonania samobójstwa.
Unikaj szczegółowego informowania w jakich miejscach są najczęściej popełniane samobójstwa
Promowanie konkretnych miejsc (np. budynków, mostów) przy podkreślaniu ich popularności wśród samobójców może zadziałać jak reklama.
Uważaj na przekaz w nagłówkach – formułuj go ostrożnie
Używanie słowa “samobójstwo” w nagłówku jest niewskazane, tak samo jak określeń wskazujących na sposób jego dokonania (powiesił/a, skoczył/a, przedawkował/a itp.)
Ostrożnie dobieraj materiały audiowizualne
Nie powinny to być zdjęcia miejsca, w którym popełniono samobójstwo czy też jego ofiary – takie szczegóły pozwalają w większy sposób identyfikować się z samobójcą. Publikowanie listu pożegnalnego czy jakichkolwiek notatek i wpisów jest także bardzo niebezpieczne.
Zachowaj szczególną ostrożność informując o samobójstwach osób znanych
Takie wiadomości silniej wpływają na odbiorów informacji.
Okazuj szacunek ludziom będącym w żałobie po stracie bliskiej osoby w wyniku samobójstwa
Dobrze przemyśl chęć przeprowadzenia wywiadu czy skontaktowania się z rodziną osoby, która dokonała samobójstw. Ryzyko popełnienia samobójstwa wzrasta, kiedy znamy kogoś, kto tego dokonał.
Informuj o tym, gdzie można uzyskać pomoc
Są to m.in. psycholog, psychiatra, pedagog szkolny, telefon zaufania, Ośrodek Interwencji Kryzysowej, Poradnia Psychologiczna czy niektóre serwisy internetowe, jak http://www.116111.pl/, http://samobojstwo.pl/.
Pamiętaj o tym, że te informacje mogą mieć także wpływ na Ciebie i innych pracowników mediów
Bibliografia
- Szymańska J., (2012), „Zapobieganie samobójstwom dzieci i młodzieży. Poradnik dla pracowników szkół i placówek oświatowych oraz rodziców”, Warszawa, Ośrodek Rozwoju Edukacji.
- WHO, (2008), „Preventing Suicide. A Resource for Media Professionals”, http://www.who.int/mental_health/prevention/suicide/resource_media.pdf.
