Cukrzyca to podstępna choroba. Często przebiega ubogoobjawowo (wręcz bezobjawowo), prowadząc do rozwoju licznych powikłań. Szczególnie narażony na jej działanie jest układ sercowo-naczyniowy, którego komplikacje są główną przyczyną śmierci u chorych. Duży wpływ mają również zaburzenia metabolizmu węglowodanów, występujące jeszcze przed chorobą.
W związku z powyższym powinno się dążyć do jak najwcześniejszego rozpoznania choroby i regularnego badania w kierunku cukrzycy. Nie należy obawiać się wizyty u lekarza i proszenia o pomoc.
Tak samo nie powinniśmy obawiać się wyników badań (jakiekolwiek by nie były). Im wcześniej zostanie zdiagnozowana cukrzyca, tym szybciej zostanie wprowadzona terapia. Będzie ona skuteczniejsza a tym samym rokowania chorego lepsze.
Podstawowymi badaniami diagnostycznymi cukrzycy są badania biochemiczne krwi. Polegają one na oznaczeniu stężenia glukozy we krwi tzw. glikemii (wartości wyrażone w mmol/l lub mg/dl).
Wyróżniamy tu:
- oznaczenie glikemii na czczo
- oznaczenie glikemii przygodnej
- próby czynnościowe
- doustny test tolerancji glukozy z 75 g glukozy
Do pozostałych, rzadziej wykorzystywanych metod należą:
- test na obecność glukozy w moczu
- test na obecność ciał ketonowych w moczu
- oznaczenie hemoglobiny glikowanej HbA1C
- inne: test dożylnego obciążenia glukozą, oznaczenie fruktozoaminy
Jak widać metod jest wiele, część z nich jest standardowo stosowana w diagnostyce cukrzycy, część używana głównie w celu monitorowania leczenia cukrzycy, a niektóre z nich są stosowane bardzo rzadko.
Poniżej postaram się krótko opisać najważniejsze metody oraz podać praktyczne wskazówki przygotowania się do badania oraz interpretacji wyników.
Najczęściej stosowane metody diagnostyki cukrzycy:
1. Oznaczenie glikemii na czczo (FBG, fasting blood glucose)
Na badanie należy się zgłosić rano, po co najmniej 8-godzinnym okresie nieprzyjmowania pokarmów i płynów (z wyjątkiem wody). Jeżeli przyjmujemy leki, należy je zażyć zaraz po badaniu, nie przed. W dniach poprzedzających badanie stosujemy normalną, zwyczajową dietę, bez ograniczeń węglowodanów. Badanie polega na pobraniu krwi żylnej.
Wyniki badania
- 70–99 mg/dl (3,9-5,5 mmol/l)- prawidłowa glikemia na czczo
- 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l)- nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG, impaired fasting glucose). Stan przedcukrzycowy, predysponujący do rozwoju cukrzycy. Lekarz powinien zlecić wykonanie doustnego testu tolerancji glukozy
- ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l)– należy powtórzyć badanie, jeżeli wynik został potwierdzony w 2-krotnym badaniu rozpoznajemy cukrzycę
2. Oznaczenie glikemii przygodnej
Badanie nie wymaga wcześniejszego przygotowania. Stężenie glukozy jest mierzone o dowolnej porze dnia, niezależnie od pory ostatniego posiłku czy wypitych płynów. Polega na pobraniu krwi żylnej.
Wyniki badania
- <100 mg/dl (5,6 mmol/l) – prawidłowa glikemia
- ≥100 mg/dl (5,6 mmol/l) + współistniejące objawy takie jak: wzmożone pragnienie, wzmożony apetyt, wielomocz, chudnięcie – lekarz powinien zlecić wykonanie oznaczenia glikemii na czczo
- ≥200 mg/dl (11,1 mmol/l) + współistniejące objawy takie jak: wzmożone pragnienie, wzmożony apetyt, wielomocz, chudnięcie –rozpoznajemy cukrzycę
3. Doustny test tolerancji glukozy (OGTT – oral glucose tolerance test)
Jest to metoda wykorzystywana głównie w celu dalszej diagnostyki nieprawidłowej glikemii na czczo oraz do rozpoznania cukrzycy u kobiet w ciąży. Przez 3 dni poprzedzające badanie należy stosować zwyczajową dietę, zachować przeciętną aktywność fizyczną i unikać stresu. Jeżeli lekarz wyraził zgodę, odstawić leki hiperglikemizujące (kortykosteroidy, tiazydy i –β-blokery). Na badanie pacjent przychodzi na czczo,co najmniej 8 godzin od ostatniego posiłku, nie przyjmując leków. Pacjent dostaje do wypicia w ciągu 5 minut roztwór składający się z 75 g bezwodnej glukozy (dzieci 1,75 g/kg masy ciała, max. 75 g) rozpuszczonej w 250-300 ml wody. Po wypiciu roztworu należy pozostać w spoczynku, nie jeść, nie pić, nie palić. Stężenie glukozy oznaczane jest w osoczu krwi żylnej w 0 i 120 minucie testu. Należy pamiętać, że glukozę użytą do badania pacjent musi wcześniej kupić w aptece.
Wyniki badania
- <140 mg/dl (7,8 mmol/l)– prawidłowa tolerancja glukozy. Pomimo prawidłowego wyniku należy regularnie sprawdzać poziom glikemii
- 140-199 mg/dl (7,8-11,1 mmol/l)– upośledzona tolerancja glukozy, zwiększone ryzyko cukrzycy. Należy systematycznie kontrolować poziom glikemii, przestrzegać zasad prawidłowego żywienia (unikać słodyczy, słonych przekąsek, żywności typu fast-food, produktów bogatych w cukry proste) oraz pamiętać o aktywności fizycznej
- ≥200 mg/dl (11,1 mmol/l) – rozpoznajemy cukrzycę
Inne parametry stosowane w diagnostyce cukrzycy:
1. Obecność ciał ketonowych w moczu – ketonuria
W cukrzycy z powodu niedoboru insuliny albo niewłaściwego jej działania, nie dochodzi do wykorzystania glukozy jako źródła energii. Organizm zostaje zmuszony do pozyskiwania energii z innych źródeł, min. z wolnych kwasów tłuszczowych. Następuje wtedy spalanie tłuszczu zamiast cukru.
Ciała ketonowe są pośrednimi metabolitami rozkładu tłuszczów. Badanie można wykonać zarówno w laboratorium jak i w domu (dostępne są specjalne testy paskowe).
Wyniki badania
- norma – ciała ketonowe w moczu są nieobecne
- cukrzyca – obecność ciał ketonowowych w moczu (kwas acetooctowy, aceton, kwas β-hydroksymasłowy)
Nie jest to jednak czuła metoda, gdyż obecność ciał ketonowych może występować również w :
- anoreksji, bulimii – niedostateczna podaż energii i składników pokarmowych w diecie skutkuje wykorzystaniem własnych „zasobów” organizmu (spalaniem tłuszczu). Dodatkowo pod wpływem głodu dochodzi do wydzielania glukagonu i adrenaliny które powodują lipolizę (uwalnianie kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej)
- w trakcie stosowania nieprawidłowej diety (ubogiej w węglowodany i energię)
- niedożywieniu
- nadczynności tarczycy
- gorączce, oparzeniach
- częstych wymiotach
2. Obecność glukozy w moczu – glukozuria
Glukoza pojawia się w moczu gdy dojdzie do przekroczenia tzw. progu nerkowego, czyli kiedy stężenie glukozy we krwi wyniesie ok.180 mg/dl (10 mmol/l). U kobiet w ciąży próg nerkowy jest niższy i wynosi ok. 150 mg/dl, dlatego u nich może występować tzw. fizjologiczna glukozuria.
Metoda ta nie jest często wykorzystywana w diagnostyce cukrzycy, ale ma zastosowanie przy okazji badania ogólnego moczu.
Testy na obecność glukozy w moczu można wykonać w laboratorium albo zakupić w aptece i wykonać w domu. Podobnie jak w przypadku testów paskowych na wykrycie ciał ketonowych, test na wykrycie glukozy polega na umieszczeniu specjalnego paska w próbce moczu i obserwacji zmiany barwy. Intensywność barwy zależy od stężenia glukozy, im wyższe stężenie tym silniejsza zmiana barwy.
Wyniki badania
- norma – glukoza w moczu nieobecna
- cukrzyca – glukoza w moczu obecna. Należy wtedy wykonać oznaczenie glukozy we krwi
Glukozuria może także wystąpić jako powikłanie choroby nerek (np. uszkodzenie cewek nerkowych).
Podsumowując –jakie wyniki świadczą o cukrzycy, a jakie powinny nas zaniepokoić.
O cukrzycy mówimy gdy:
- glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l) – potwierdzona w 2-krotnym badaniu
lub
- glikemia w 120 minucie doustnego testu tolerancji glukozy ≥200 mg/dl (11,1 mmol/l)
lub
- glikemia przygodna ≥200 mg/dl (11,1 mmol/l) + objawy hiperglikemii, takie jak: wzmożone pragnienie i apetyt, wielomocz, chudnięcie
Kryteria zwiększonego ryzyka cukrzycy, tzw. stany przedcukrzycowe:
- nieprawidłowa glikemia na czczo 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l)
- nieprawidłowa tolerancja glukozy w 120 minucie OGTT 140-199 mg/dl (7,8-11,1 mmol/l)
Diagnostyka cukrzycy u kobiet w ciąży
- U ciężarnych diagnostyka wygląda nieco inaczej, dlatego poświęcony jest im oddzielny akapit.
- W trakcie ciąży zapotrzebowanie na insulinę zmienia się i zdecydowanie częściej dochodzi do zaburzeń gospodarki węglowodanowej.
Pacjentki z grupy podwyższonego ryzyka
- które urodziły ponad 2 dzieci
- ciąża po 35 roku życia
- obciążony wywiad położniczy
- urodzenie dziecka > 4 kg
- urodzenie noworodka z wadą rozwojową
- zgony wewnątrzmaciczne
- nadciśnienie tętnicze lub nadwaga (BMI>27) przed ciążą
- rodzinny wywiad w kierunku cukrzycy typu II
- rozpoznanie cukrzycy w poprzednich ciążach
U pacjentek z grupy ryzyka po przeprowadzeniu pierwszej wizyty ginekologicznej należy wykonać doustny test tolerancji glukozy z 75 g glukozy (OGTT). Jeżeli wynik testu okaże się prawidłowy (glikemia <140 mg/dl), należy powtórzyć badanie między 24 a 28 tygodniem ciąży, albo gdy wystąpią pierwsze objawy sugerujące cukrzycę. Cukrzycę ciążową stwierdzamy, gdy wynik testu ≥140 mg/dl (7,8 mmol/l).
Pozostałe ciężarne
Na początku ciąży wykonujemy oznaczenie glikemii na czczo.
- < 92 mg/dl – prawidłowy wynik
- Pomiędzy 24-28 tygodniem ciąży wykonujemy OGTT
- 92-125 mg/dl – wynik nieprawidłowy
- Należy wykonać OGTT
- jeżeli wynik OGTT <140 mg/dl w I trymestrze ciąży należy powtórzyć test między 24-28 tygodniem ciąży
- jeżeli wynik ≥ 140 mg/dl rozpoznajemy cukrzycę ciążową
- Należy wykonać OGTT
- ≥126 mg/dl – powtarzamy badanie glikemii na czczo
- wynik ≥126 mg/dl – cukrzyca ciążową
- wynik <126 mg/dl – należy wykonać OGTT
- jeżeli wynik <140 mg/dl w I trymestrze ciąży należy powtórzyć OGTT między 24-28 tygodniem ciąży
- jeżeli wynik ≥ 140 mg/dl rozpoznajemy cukrzycę ciążową
Autor: Agnieszka Kupczyk
Bibliografia:
1. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę”, Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, 2014
2. „Choroby wewnętrzne” pod redakcją prof. Dr. Hab. Andrzeja Szczeklika, Kraków 2005
3. „Cukrzyca (Część II)”, K. Korzeniowska, A. Jabłecka, Farmacja Współczesna, 2009
4. „How do we diagnose diabetes and measure blood glucose control? View 1 (diagnosing) A clinical basis for the diagnosis of diabetes”, Mayer B. Davidson, Diabetes Spectrum, 2001
Przeczytaj więcej o otyłości: http://glodne.pl/artykuly-edukacyjne/zaburzenia-odzywiania/nadwagaotylosc/
