Któż z nas nie słyszał słynnego fragmentu wiersza, a właściwie rad, Ignacego Balińskiego „Ucz się, ucz, bo nauka to potęgi klucz…”? No właśnie, a jak to jest z tą nauką?
Przychodzi taki czas w wychowaniu dzieci, kiedy rodzice muszą podjąć szereg ważnych decyzji, które mogą znacząco wpłynąć na życie ich pociech. Rozpoczynając poszukiwania odpowiedniego żłobka, przedszkola a potem szkoły rodzice nie kierują się już wyłącznie odległością od domu rodzinnego. Bardzo ważną rolę odgrywa oferta edukacyjna m.in. liczba godzin języków obcych czy różnorodność zajęć pozalekcyjnych. Dodatkowo wzrasta liczba rodziców, którzy w wyborze szkoły kierują się nie tyle ilością przekazywanej wiedzy,
a podejściem pedagogicznym i atmosferą szkoły.
Poszukując odpowiedniej instytucji edukacyjnej dla naszego dziecka istotną decyzją, którą musi podjąć każdy rodzic, jest decyzja o tym, czy ma to być placówka publiczna czy prywatna.
A co zamiast szkoły publicznej?
Współcześnie mamy coraz szerszą gamę placówek prywatnych nastawionych na wszechstronny rozwój dzieci i ich zainteresowań poprzez m.in. dodatkowe lekcje języków obcych, matematyki, zajęcia z programowania itd. W odpowiedzi na potrzeby rodziców coraz prężniej rozwija się również gałąź edukacji alternatywnej.
Alternatywna, czyli jaka?
Edukacja alternatywna” charakteryzuje taki rodzaj kształcenia czy wychowania,
który w szczególny sposób odróżnia się od powszechnie oferowanego przez instytucje oświatowe. Odnosząc się do terminu „wychowanie alternatywne” mamy na myśli nowy model szkoły, nowy projekty wychowawczy i inne współczesne rozwiązania oświatowe, którym przypisuje się cechy nowoczesności oraz innowacyjności.
Szkoły alternatywne muszą wypełniać założenia podstawy programowej, ale mają swobodę w sposobie realizowania jej postanowień. W stosunku do szkolnictwa tradycyjnego edukacja alternatywna charakteryzuje się m.in. otwarciem na otaczającą rzeczywistość, nastawieniem na rzeczy postępowe i twórcze, które zachęcą uczniów do samodzielnej działalności poznawczej. Oprócz tego szkoły alternatywne podkreślają istotę kształtowania i rozwijania zainteresowań uczniów, zaspakajania różnorodnych potrzeb intelektualnych i emocjonalnych wychowanków, podkreślając grupowe formy pracy oraz istotę samokształcenia.
Dostępne w Polsce szkoły alternatywne:
• Szkoła Montessori
Metoda Montessori została opracowana przez włoską panią doktor i naukowiec – Marię Montessori. Hasłem przewodnim metody można określić zdanie: „Pozwól mi to zrobić samodzielnie!”. Nauka w przedszkolach odbywa się poprzez aktywność własną dziecka – zabawę. Metoda opiera się na tym, co interesuje dziecko, pobudza jego ciekawość, sprzyja jego uniesieniom i sprawia mu satysfakcję, a tym samym prowadzi do sukcesu. Nauczyciel jest zarazem twórcą i organizatorem. Jego oddziaływanie na dziecko odbywa się poprzez przykład własny, towarzyszenie dziecku w jego drodze ku wiedzy, a nie wyręczanie go. Nauczyciel wraz z dziećmi, we współpracy z rodzicami, pielęgnuje otoczenie w przedszkolu, dba o ład, porządek, kompletność, estetykę materiałów. Do charakterystycznych cech metody Montessori zaliczyć możemy również stawianie na porządek oraz prowadzenie lekcji ciszy, ćwiczenia koncentracji i samodzielności dzieci oraz uwzględnienie indywidualnego tempa rozwoju każdego podopiecznego.
• Szkoła freinetowska
Koncepcja pedagogiczna Celestyna Freineta, francuskiego pedagoga – praktyka, podkreśla rolę rozwijania naturalnych skłonności dziecka , jego ciekawości świata, potrzeby ekspresji, nawiązywania kontaktów z rówieśnikami oraz przez zorganizowanie bogatego środowiska wychowawczego, w którym mógłby dokonywać badań , szukać, samodzielnie kreować swą przyszłość. Celem edukacji wg Freineta jest rozbudzanie twórczej aktywności dziecka przez kontakt ze środowiskiem. Twórca szkoły freinetowskiej wprowadził szereg nowych metod i form pracy z dziećmi m.in. swobodny tekst, gazetka szkolna, korespondencja międzyszkolna, doświadczenia poszukujące, rysunek, malarstwo, muzyka jako swobodna ekspresja dziecka, a także fiszki autokorektywne (samokontrolne). Francuski pedagog odrzucał tradycyjny sposób prowadzenia zajęć w murach szkolnych oraz stosowanie ocen cyfrowych jak również sprzeciwiał się wykorzystaniu metody podającej w edukacji.
• Szkoła steinerowska / waldorfska
Koncepcja została opracowana przez austriackiego filozofa, pedagoga i działacza społecznego – Rudolfa Steinera. Podstawowym czynnikiem w podejściu steinerowskim jest szacunek do dziecka, jego indywidualności i wolności. Opiera się na wspomaganiu rozwoju dziecka we wszystkich jego sferach: sferze woli, uczuć i myślenia, zamiast sztucznego, przyspieszonego stymulowania pamięci i procesów myślowych. Koncepcja waldorfska podkreśla „naukę całym ciałem” dlatego też odbywa się ona poprzez swobodną twórczą zabawę, doświadczenie, wykonywanie prac domowych, rymowanki, aktywności artystyczne, korowody czy zabawy paluszkowe. Podstawą pracy wychowawczo – pedagogicznej są przykład i naśladowanie, oraz rytm i powtarzanie. Istotnym elementem jest również eurytmia. Oprócz tego podkreślane jest dbanie o kontakt z przyrodą, harmonię i spokój, dbanie o rozwój fizyczny dzieci oraz zmysłowe poznawanie świata.
• Szkoła demokratyczna – Summerhill
Aleksander S. Neill był założycielem pierwszej szkoły demokratycznej na świecie. Powstała ona w 1921 roku w Anglii. Charakterystyczną cechą szkół demokratycznych jest całkowita odpowiedzialność dzieci za ich edukację. To one decydują, kiedy i jak będą się uczyć. Nauczyciele – mentorzy jedynie wspierają uczniów, natomiast nie narzucają ani nie dyktują, czym mają się zajmować. Jak wspomniano wyżej Summerhill to szkoła bez przymusu uczenia się i uczestniczenia w zajęciach lekcyjnych. Dzieci mają do dyspozycji pracownie plastyczne, komputerowe i stolarskie oraz mogą uczestniczyć w różnego rodzaju zajęciach przedmiotowych. Duże znaczenie odgrywa również swobodna zabawa dzieci i życie towarzyskie. Neill wierzył, że dziecko mając możliwość swobodnego rozwoju, będzie pogłębiać swoje zainteresowania, czyli uczyć się, bez przymusu.
• Szkoła leśna
Leśna Szkoła, zwana także Szkołą Naturalną, to rodzaj alternatywnej placówki edukacyjnej, w której dzieci spędzają czas i uczą się w żywym kontakcie z naturą. W Polsce jest to koncepcja dość nowa, natomiast od kilkudziesięciu lat z powodzeniem stosowana w krajach skandynawskich, Japonii, Szwajcarii, Niemczech, Wielkiej Brytanii, USA czy Kanadzie.
Głównym założeniem takich placówek jest stałe obcowanie z przyrodą, które rozwija kreatywność, uspokaja, ułatwia koncentrację, poprawia zdolności poznawcze oraz uczy krytycznego myślenia. Szkoły leśne zazwyczaj funkcjonują bez budynków, za to z wiatą umiejscowioną w lesie. Opiekunowie to głównie miłośnicy natury. Szkoły i przedszkola leśne charakteryzują się stosunkowo dużą liczbą osób dorosłych w stosunku do liczby uczniów. „Leśnymi” przyjęło się również nazywać placówki, w których proporcja czasu spędzanego na dworze do czasu spędzanego w budynku wynosi 80% : 20%. Za motto leśnych przedszkoli i szkół możemy uznać hasło: “Nie ma złej pogody – jest tylko złe ubranie”, ponieważ bez względu na pogodę dzieci spędzają czas na świeżym powietrzu. Leśne szkoły i przedszkola wykorzystują elementy pedagogiki Montessori oraz waldorfskiej, podkreślając zasadę „nauki przez zabawę.
• Szkoła daltońska
Twórczynią systemu zwanego „planem daltońskim” jest amerykańska nauczycielka – Helena Parkhurst. Charakterystyczną cechą systemu jest świadome planowanie czasu, dzięki specjalnym tablicom, które pomagają dzieciom w rozplanowaniu tygodniowej pracy. Plan daltoński stawia na indywidualną pracę dzieci, opartą na czterech głównych filarach: samodzielności, odpowiedzialności i wolności oraz współpracy w zespole. Plan daltoński umożliwia dzieciom swobodę w wykonywaniu działań, pozwala na dostosowanie tempa nauki do możliwości ucznia, wdraża do polegania na sobie, budzi inicjatywę i samodzielność zarówno w działaniu jak i myśleniu, wyrabia poczucie odpowiedzialności za siebie i innych oraz za wykonanie podjętego zadania, zmusza do poszukiwania najlepszych i najprostszych metod pracy.
Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom współczesnych rodziców w Polsce powstaje coraz więcej alternatywnych szkół, które zachęcają swoim nowatorskim podejściem do kwestii nauki i wychowania. Zazwyczaj dostęp do tego typu szkół jest dostępny głównie dla mieszkańców dużych miast, natomiast powoli się to zmienia. Rodzice wybierający ścieżkę edukacji dla swoich dzieci mają wiele możliwości i będą w stanie znaleźć rozwiązanie odpowiednie dla siebie i swoich dzieci.
Autor: Katarzyna Cabaj, stażystka Fundacji Zobacz…JESTEM
Bibliografia:
M. Feiner: Ku nowym sposobom myślenia. Edukacja, Warszawa 1995,
A. W. Maszke: Edukacja alternatywna. Szanse i zagrożenia. W: Pedagogika alternatywna. Red. B. Śliwerski. Impuls, Kraków 1995.
W. Okoń: Słownik pedagogiczny. PWN, Warszawa 1984.
W. Okoń: Dziesięć szkół alternatywnych. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, r. 1997
B. Śliwerski: Pedagogika alternatywna. Dylematy teorii i praktyki. Impuls, Kraków 1995,
