Przyczyny przemocy rówieśniczej
Obserwując różne formy agresji dopatrujemy się źródeł takich zachowań, często doszukując się ich w samym akcie agresji lub powtarzającej się przemocy. Działania te często są jednak jedynie efektem tego, co dzieje się w życiu dziecka. Znając wszelkie uwarunkowania opisywanego zachowania łatwiej i wiarygodniej wyznaczyć można sposoby przeciwdziałania przemocy i reagowania na nią.
Przyczyny przemocy rówieśniczej rozumieć należy wieloaspektowo ujmując je w wymiarze indywidualnym (wewnętrznym) i w sferze społecznej (na którą wpływ maja także czynniki zewnętrzne). Opisywane zjawisko odnosi się do biopsychicznych cech jednostki, ale także do środowiska, w którym ona przebywa. Czynniki zewnętrzne to aspekty, które mogą być rozumiane bardzo szeroko. Naukowcy odnoszą je do: hałasu, nadmiernego zatłoczenia, wysokich temperatur.
Interpretując zjawisko przemocy rówieśniczej należy zwrócić uwagę na intencje towarzyszące aktom przemocy. Mogą one stanowić prowokacje osób trzecich, a także osób bezpośrednio związanych ze zdarzeniem. Przybierać może ona formę aktywności fizycznej lub werbalnej. Odnosząc to do drugiej osoby powoduje chęć zemsty, rewanżu, zadośćuczynienia.
Starając się zebrać prezentowane w literaturze uwarunkowania przemocy rówieśniczej i agresji wymienia się: znaczenie rodziny, szkoły, grup rówieśniczych, zasad życia współczesnego.
Rodzina. Olweus zwraca uwagę przede wszystkim na duże znaczenie środowiska rodzinnego, a szczególnie gdy wpływ jej jest negatywny. Przejawiać może się to w: deficycie bliskości, zaniku poczucia bezpieczeństwa, niekonkretnego znaczenia ról i zasad w zakresie funkcjonowania środowiska rodziny. Znaczenie odgrywa wychowanie i wpojone postawy i zachowania. W wielu domach powtarza się: synu musisz być silny, nie daj się, jak uderzą to oddaj… Znaczenie mają także problemy w otoczeniu rodzinnym, z którymi dziecko nie radząc sobie stosuje mechanizm przeniesienia i rozładowuje napięcie w swojej grupie rówieśniczej. Może stosować przemoc słowną, może być po prostu niesłuszny. Zaistnieć może także odwrotna sytuacja. Rola ofiary przyniesiona z domu spotęguje się w środowisku zewnętrznym. Istotnym czynnikiem, który należy zakwalifikować do tej grupy przyczyn jest brak zainteresowania rodziców sytuacją dziecka w szkole. Brak komunikacji między tymi dwoma środowiskami, w których przebywa młody człowiek powoduje konflikty i brak poczucia bezpieczeństwa i zasad w świecie dziecka[1].
Szkoła. Jako źródło przemocy rówieśniczej podaje się także stres wynikający z obowiązków szkolnych. Niepowodzenia szkolne mogą być potęgowane i utożsamiane z niepowodzeniami życiowymi. Z ich powodów powstawać może brak poczucia wartości młodego człowieka. Niska samoocena wywołuje lęk, osamotnienie, niepokój. Z powodu braku akceptacji rówieśników i konsekwencji z tego wynikających, agresja spełni rolę środka zaradczego za pomocą którego wszelkie frustracje i niepowodzenia zamienione zostaną we wrogość[2].
Pojawienie się zachowań agresywnych może być także kwestią chęci zwrócenia na siebie uwagi- nauczycieli, rodziców, kolegów. Stanie się ono „bohaterem”, który wyróżni się ze względu na negatywne reakcje, niepoprawne zachowanie i konieczność ingerencji dorosłych. Dziecko w takiej sytuacji ma szansę nareszcie znaleźć się w centrum uwagi[3].
Grupa rówieśnicza.
Na agresywność młodzieży ma też wpływ grupa rówieśnicza, która ustanawia normy działań ale także która jest w codziennym otoczeniu dzieci i młodzieży stanowiąc dla niej punkt odniesienia.
Stresogenne dla dzieci i młodzieży jest zmiana środowiska rówieśników. W reakcji na niepewność, lęk i zagubienie mogą w zachowaniu pojawić się aspekty agresji wyrażające problemy funkcjonowania w nowym otoczeniu. Do czynników zaliczanych do przyczyn wywołanych w związku z funkcjonowaniem grup rówieśniczych należą również: brak zaufania ze strony rodziców, poczucie osamotnienia i zagubienia, kłopoty ekonomiczne rodziny i brak możliwości zapewnienia podstawowych potrzeb dziecka. Z perspektywy dziecka może to być także: chęć dominacji w grupie rówieśniczej, przynależność do subkultury, poszukiwanie własnej tożsamości i porównywanie się do innych – przebywając w różnorodnych grupach. Z tą kategorią przyczyn wiąże się także brak różnorodnych form spędzania wolnego czasu. Pojawiają się także badania i wnioski o negatywnym na zachowanie młodzieży wpływie technologii: mediów, internetu, filmów przepełnionych agresją[4].
Opisane wyżej czynniki w połączeniu ze złością i gniewem spowodowanym przez rówieśników najczęściej wywołują tzw. agresję niewerbalną, skierowaną przeciwko nim samym. Wówczas najczęściej dochodzi do bójek, pobić, kopania, szturchania, aż po fizyczne znęcanie się. Należy jednak pamiętać, że wpływ grupy rówieśniczej na młodego człowieka jest tym mniejszy im bardziej prawidłowo funkcjonuje jego rodzina i szkoła.
Innym elementem, o którym warto wspomnieć prezentując przyczyny przemocy rówieśniczej jest współcześnie często przywoływany kryzys wartości i autorytetów, a także szybki tryb „nowoczesnego” życia.
W kwestii definiowania agresji i jej przyczyn badacze toczą spór o to, czy agresja jest nabyta czy wrodzona. Istnieją cztery sposoby rozumienia przyczyn agresji. Pamiętać należy jednak o tym, że nie zawsze agresja przeradza się przemoc.
- Jako działanie instynktowne – rozumiana jako instynkt potrzebny każdemu do przetrwania
- Jako nabyty popęd – gniew staje się wyuczoną reakcją na zachowania nieakceptowana. Konsekwencją gniewu staje się agresja.
- Jako nawyk – Bandura definiuje agresję w tym ujęciu jako wyuczony sposób zachowania, wykreowane w celu zaspokojenia pewnych potrzeb.
- Jako reakcja na frustrację[5] – wywołana przykrą lub nagłą, niechcianą sytuacją. Im silniejsza frustracja tym intensywniejsza agresja.
Przyczyn przemocy i agresji w środowisku szkolnym i pozaszkolnym jest wiele. Jednym z rodzajów ich interpretowania jest doszukiwanie jej w związku ze złością, jej wyrażaniem. Pamiętać jednak należy, że: złość nie przeradza się automatycznie w agresję, lecz jest jej zakończeniem wyrażanym poprzez jej napad.
Marta Soczewka
