Przemoc rówieśnicza. Przesłanki jej występowania

Definicja przemocy rówieśniczej, przemoc w szkole. Co świadczy o ich występowaniu?

Wiele definicji naukowych skupia się na prezentacji przemocy w szkole jako akcie agresji. Pamiętając o wcześniej prezentowanych definicjach agresji i przemocy[1] należy rozróżniać oba zjawiska kierując się przede wszystkim elementem nierównowagi władzy między sprawcą, a ofiarą. W przypadku przemocy w szkole jest to zachowanie celowe, szkodliwe i powtarzające się. Agresja natomiast zdarza się incydentalnie, kiedy to sprawca jest równych sił z ofiarą zdarzenia. Zgodnie z definicją Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego, przemoc w szkole to: „nieustępliwe zachowanie nasycone elementami groźby i agresji, ukierunkowane ku innym ludziom, a zwłaszcza tym, którzy są słabsi lub mniejsi.”[2] W obszarze Europy Zachodniej agresja, przemoc rówieśnicza i przemoc w szkole definiowane zaczęły być już w latach osiemdziesiątych XX wieku.

Istnieje wiele wymiarów zjawiska przemocy w szkole, co pozwala analizować je i interpretować na różnych płaszczyznach: w relacjach nauczyciel – nauczyciel (inaczej mobbing pracowniczy), nauczyciel – uczeń, uczeń – nauczyciel, uczeń – uczeń (obszar na którym obecnie zostanie zawieszona uwaga).[3]

Najważniejsze elementy specyficzne dla zjawiska przemocy rówieśniczej związane są z: aspołecznością intencji, zastraszaniem innych, i powtarzalnością zachowań w kierunku tych samych ofiar. Przede wszystkim jest to zachowanie wrogie, dobrowolnie wykonywane, świadomie dokonanie krzywdy drugiej osobie. Zazwyczaj opisywane zachowania wywołują strach i przez swą powtarzalność istnieją przesłanki, że będą one się pojawiały w przyszłości. Stwarza to atmosferę terroru. Prezentowane zjawisko występuje niezależnie od tego, czy kierowane jest bezpośrednio do ofiar czy akt rozgrywa się za ich plecami, czy ataki wyglądają z pozoru na spontaniczne i sporadyczne… Zdarzyć się może, że przemoc i agresja występująca w obserwowanej relacji jest ukryta i tylko z zewnątrz wygląda jak przyjacielskie dowcipy.[4]

Przemoc rówieśnicza zwana także mobbingiem, bullyingiem lub dręczeniem jest zjawiskiem powszechnym w środowisku szkolnym, występuje jednak także w innych miejscach i okolicznościach.

Jej najważniejszymi wyznacznikami są: instrumentalny charakter, dysproporcja siły, siła fizyczna napastników, zagrożenie ponownymi atakami przemocy, eskalacja form i intensywności znęcania się nad innymi[5]. Nierównowaga władzy zdefiniowana powinna być jako przewaga sprawcy nad ofiarą. W jej zakres wchodzi m. in: bycie bardziej lubianym, lepsza sprawność fizyczna, wysoki status towarzyski, przynależność do elitarnej grupy…)

Irena Pospiszyl definiuje przemoc rówieśniczą jako „wszelkie nieprzypadkowe akty godzące w wolność osobistą jednostek lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji”. Coraz powszechniejszym rodzajem agresji rówieśniczej jest dręczenie (ang. bullying) jednych uczniów przez drugich[6].

Podsumowując, w ujęciu przemocy w szkole ważne jest zaznaczenie motywacji inicjatora. Dla zrozumienia zjawiska agresji w szkole warto rozróżnić jej charakter instrumentalny i impulsywny.

Marta Soczewka