Przemoc rówieśnicza. Definicje: złość, agresja

wwsf_yellow_ribbon_en (2)

Kobiety i dzieci (dziewczęta i chłopcy poniżej 18 roku życia) reprezentują największą grupę na świecie, która praktycznie nie ma wpływu na ekonomiczne i polityczne warunki, w jakich żyje. Jest niezbędne by jej ich myśli, wizje, umiejętności, dążenie do sprawiedliwości i pokoju na świecie, były uwzględniane i stały się katalizatorem dla polityki, w której ważne są takie wartości jak równość, rozwój i pokój – opisuje swoją misję WWSF.

Przemoc, nękanie, wyśmiewanie… to problemy od lat towarzyszące społeczeństwu. Występowanie ich w strukturze społecznej, nie oznacza, że są one dostrzegane i rozumiane. Przez kolejne dziewiętnaście dni, w ramach Kampanii 19dni przeciw przemocy wobec dzieci i młodzieży, stworzony zostanie zbiór najważniejszych informacji, które pochodząc z różnych źródeł i dyscyplin naukowych pomogą wielopłaszczyznowo zaprezentować  i zdefiniować zjawisko przemocy rówieśniczej.

Rozpocząć należy od podstawowych definicji.

Różnorodność charakterystyk zjawiska przemocy oraz niejasność pojęciowa sprawiają, że w ciągu ostatnich dwudziestu lat podjęto wiele prób zdefiniowania. W celu jasnego sprecyzowania i określenia przemocy rówieśniczej należy odnieść się do definicji: złości, agresji, przemocy, a także doprecyzować tłumaczenie terminów: bullying i mobbing.

Złość to emocja (uczucie). Często powodowana strachem, wywoływana najczęściej poczuciem utraty kontroli i blokady w pewnych dążeniach. Jest związana z dużą mobilizacją energii i pojawia się zazwyczaj w sytuacjach, w których napotykamy na przeszkodę (szeroko rozumianą) w osiągnięciu ważnego dla nas celu, czyli w sytuacjach frustrujących. Złość wyrażana jest spontanicznie, poprzez krzyk, specyficzną gestykulację. W ramach jej uruchomione zostają mechanizmy obronne jak np. chęć ucieczki. W przeciwieństwie do gniewu złość nie jest kontrolowana. Przeżywają ją wszyscy i nie mamy wpływu na jej pojawienie się. Dlatego złoszczenie się nie jest samo w sobie ani złe, ani dobre. Możemy mieć natomiast wpływ na to, co robimy. W ramach jej wyrażania następuje przyspieszenie rytmu serca i wzrost adrenaliny co mobilizuje do dynamicznego działania i podejmowania czasem pochopnych decyzji[1].

Agresja nie jest działaniem jednorodnym, dotyczy zachowań powodujących fizyczną, psychiczną, i/lub emocjonalną szkodę u innych ludzi. Myśląc o agresji, najłatwiej wyobrazić sobie bijących się nastolatków, jednak agresja fizyczna stanowi jeden z rodzajów tego ogólnegopojęcia.[2] Wyrządzenie szkody w zakresie raczej psychologicznym niż fizycznym określić można mianem agresji w relacji. Może ona także przyjmować formę agresji słownej. Za przykład posłużyć może rozsiewanie plotek lub wykluczenie dziecka z zabaw, przezywanie, drażnienie. Wiele osób spotyka się z tym niemal codziennie. Ważne jest jednak nie tylko spostrzeżenie i nazwanie obserwowanego zjawiska, ale także rozróżnienie celów i następstw doświadczanych zachowań.

Psycholog Aronson[3] mianem agresji określa: „zamierzone działanie mające na celu wyrządzenie krzywdy lub spowodowanie przykrości. Działanie to może być fizyczne lub słowne. Jest ono agresją niezależnie od tego, czy osiąga swój cel, czy nie. Liczy się intencja.” Tomaszewski natomiast wyróżnia dwa rodzaje agresji: wyrażaną na zewnątrz, przeciwko osobom lub przedmiotom lub do wewnątrz, gdy jednostka występuje wyłącznie przeciwko sobie. Wyróżnia się również podział na agresję instrumentalną (proaktywna) i wrogą (reaktywna). Pierwsza ma na celu uzyskanie czegoś, druga natomiast wyrządzenie krzywdy, zranienie. Rozróżnienie to pomaga dokładnie określić zachowania agresywne dzieci i młodzieży[4]. Wyróżnia się również agresję jawną i pośrednią. Mianem agresji jawnej określana jest jako agresja fizyczna, werbalna, bezpośrednia, natomiast drugi rodzaj – pośrednia, to agresja słowna, jak oszczerstwa, pomówienia[5].

Agresję więc definiuje się najczęściej jako: świadome, zamierzone działanie, mające na celu wyrządzenie komuś szeroko rozumianej krzywdy – w sferach: fizycznej, psychicznej lub materialnej. Ważne jest aby zaznaczyć, że charakteryzuje się ona używaniem przez kogoś siły wobec osoby o zbliżonych możliwościach, mogącej stosować środki obronne. Czasami agresja staje się sposobem wyrażania złości[6]. Natomiast, co ważne podkreślenia, tylko w szczególnych przypadkach przeradza się w przemoc. U większości dzieci nie stanowi ona bowiem poważnego problemu.

Rozwój zachowań agresywnych może być wywołany czynnikami środowiskowymi, takimi jak występowanie agresji w domu, w otoczeniu bezpośrednim lub w telewizji. Dzieci uczą się agresji przez naśladowanie, jeżeli okaże się, że jest to skuteczna metoda uzyskiwania korzyści, akceptowana z zewnątrz, staje się ona sposobem rozwiązywania problemów i zdobywania korzyści. Pamiętać należy, że nie wszyscy wyrastający w określonym otoczeniu wykazują charakterystyczne wyznaczniki zachowań agresywnych. Uwagę pokierować trzeba także na indywidualne aspekty różnicujące pojawianie się opisywanych tu zachowań.

Marta Soczewka


[1] Błachnio A. Gózik A., Bliżej emocji, KUL, WNS, Lublin 2007

[2] Łuczenko P. (red.), Przemoc w szkole. Od rozpoznania do sposobów przeciwdziałania, WAH-E, Łódź 2009

[3] Aronson E., Człowiek istota społeczna, Wydawnictwo Naukowe, PWN, 2009

[4] Rejzner A., Agresja w szkole. Spojrzenie wieloaspektowe, WSP, Warszawa 2004

[5] Dojna K., Przemoc wśród nieletnich, w: Szczepanik R. Wawrzyniak J.(red.), Różne spojrzenia na przemoc,

Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno – Ekonomicznej, Łódź 2008

[6] Tracz-Dal J., Agresja i przemoc w szkołach, Kancelaria Senatu, Biuro analiz i dokumentacji, kwiecień 2012