Przemoc to nic innego, jak wywieranie wpływu na inną osobę pomimo braku przyzwolenia tej osoby na taki wpływ. W szczególności wyróżnia się: przemoc fizyczną, przemoc psychiczną, przemoc seksualną i przemoc ekonomiczną.
- Przemoc fizyczna to działania z użyciem siły, których celem jest zadanie cierpienia fizycznego: bicie, popychanie, szarpanie, potrząsanie, kopanie, wykręcanie rąk, ciągnięcie za włosy;
- Przemoc psychiczna to działania, których celem jest zadanie cierpień moralnych: poniżanie, wyśmiewanie, zawstydzanie, upokarzanie;
- Przemoc seksualna to działania w obszarze zachowań seksualnych, których celem jest zaspokojenie seksualne sprawcy – zmuszanie do współżycia bądź podejmowania, czy też poddawania się innym czynnościom seksualnym;
- Przemoc ekonomiczna – działania, których celem jest finansowe uzależnienie od partnera: ograniczanie dostępu do pieniędzy, odbieranie zarobionych pieniędzy.
Pierwszym z aktów prawnych, których celem jest ochrona przed zjawiskiem przemocy jest ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. z 2005 r. nr 180, poz. 1493).
W myśl art. 2 cytowanej ustawy ilekroć w ustawie jest mowa o przemocy w rodzinie, należy przez to rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.
Pamiętać należy, że definicja określona w art. 2 pkt 2 została stworzona na potrzeby ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie i ma znaczenie w kontekście realizacji obowiązków, jakie ciążą na organach administracji publicznej w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Ważne jest, że w myśl art. 12 ust. 1. rzeczonej ustawy osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym Policję lub prokuratora.
Osoby będące świadkami przemocy w rodzinie powinny zawiadomić o tym Policję, prokuratora lub inny podmiot, działający na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie (ust.2).
Niebieska Karta
Procedura Niebieskiej Karty to ogół czynności podejmowanych w związku z podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie. Wszczęcie takiej procedury następuje albo z urzędu (kiedy w trakcie wykonywania czynności służbowych i zawodowych organ, instytucja bądź funkcjonariusz poweźmie podejrzenie o stosowaniu przemocy wobec członków rodziny) albo w wyniku zgłoszenia dokonanego przez ofiarę bądź świadka przemocy, poprzez wypełnienie formularza Niebieskiej Karty.
Do wypełnienia Niebieskiej Karty zobowiązani są przedstawiciele pomocy społecznej, Policji, oświaty, ochrony zdrowia i gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.
Celem opisanej procedury jest rozpoznanie przemocy i udzielenie pomocy osobom, które doświadczają przemocy domowej. Rodziny objęte procedurą Niebieskiej Karty znajdują się pod stałym nadzorem organów i instytucji, o których mowa wyżej.
Sprawcy
Pamiętać należy, że zgodnie z obowiązującym w Polsce systemem prawnym działania przemocowe są penalizowane, a ich sprawcy podlegają odpowiedzialności karnej. I tak, w myśl art. 207 § 1 k.k. kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Jeżeli czyn połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10 (§ 2), jeżeli następstwem ww. czynów jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12 (§ 3). Zachowanie sprawcy zostało określone jako znęcanie się fizyczne lub psychiczne.
W uchwale z dnia 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75, OSNKW 1976, nr 7-8, poz. 86, Sąd Najwyższy przyjął, że „Ustawowe określenie „znęca się” oznacza działanie albo zaniechanie, polegające na umyślnym zadawaniu bólu fizycznego lub dotkliwych cierpień moralnych, powtarzającym się w czasie albo jednorazowym, lecz intensywnym i rozciągniętym w czasie”. Zgodnie z przyjętą w doktrynie definicją (Kodeks karny. Komentarz. Red. Marek Mozgawa, LEX 2013): znęcanie się fizyczne może polegać między innymi na biciu, rzucaniu przedmiotami, głodzeniu, odmawianiu pożywienia czy napojów, zmuszaniu do przebywania na zimnie, poleceniu wykonywania upokarzających czynności, wyrzucaniu z domu, wyrywaniu włosów, przypalaniu papierosem.
Znęcanie psychiczne może wchodzić w grę między innymi w przypadku: lżenia, wyszydzania, upokarzania, znieważania, straszenia, gróźb bezprawnych, sprowadzania do mieszkania osób nieakceptowanych przez domowników (np. prostytutek czy przestępców).
Nie ma wątpliwości co do tego, że znęcanie się (zarówno fizyczne, jak i psychiczne) może być popełnione zarówno przez działanie, jak i zaniechanie. Gdy chodzi o przedmioty bezpośredniego oddziaływania, to art. 207 § 1 k.k. wymienia: osobę najbliższą dla sprawcy, osobę pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy, małoletniego, osobę nieporadną ze względu na stan fizyczny lub psychiczny (osoba najbliższa – [przyp. autora] to małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu – art. 115 § 11 k.k.).
Trafne jest określenie stosunku zależności, jakie zawarł SN w uchwale z dnia 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75: Stosunek zależności od sprawcy (…) zachodzi wówczas, gdy pokrzywdzony nie jest zdolny z własnej woli przeciwstawić się znęcaniu i znosi je z obawy przed pogorszeniem swoich dotychczasowych warunków życiowych (np. utratą pracy, środków utrzymania, mieszkania, rozłąką lub zerwaniem współżycia ze sprawcą). Stosunek tego rodzaju może istnieć z mocy prawa (np. w razie ustanowienia opieki lub umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej) albo na podstawie umowy (np. między pracodawcą a pracownikiem, najemcą a wynajmującym itp.). Może też wynikać z sytuacji faktycznej, stwarzającej dla sprawcy sposobność znęcania się przy wykorzystaniu nad ofiarą przewagi, jaką mu daje łącząca ich więź materialna, osobista lub uczuciowa. Osobą małoletnią jest ta, która nie ukończyła 18. roku życia (art. 10 k.c.). Osobą nieporadną jest taka, która ze względu na swoje właściwości fizyczne (np. podeszły wiek, kalectwo, obłożną chorobę) lub psychiczne (np. upośledzenie umysłowe) nie ma możliwości samodzielnego decydowania o swoim losie ani zmiany swego położenia (tak SN w uchwale z dnia 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75).
Przestępstwo znęcania się jest przestępstwem publiczno-skargowym, co oznacza, że wystarczy zawiadomić Policję bądź prokuraturę właściwą ze względu na miejsce jego popełnienia, a organy te zgodnie z zasadą legalizmu są obowiązane podjąć dalsze czynności z urzędu.
Obowiązek zgłoszenia przestępstwa
Nie można tracić z pola widzenia faktu, że polski system prawny statuuje obowiązek informowania właściwych organów o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, wyłączając tym samym dowolność w opisanym zakresie. Przede wszystkim powszechny i zarazem prawny obowiązek denuncjacji statuuje przepis art. 240 § 1 k.k., ale tylko w zakresie enumeratywnie wymienionych tam przestępstw. Obowiązek ten ciąży na każdym, kto ma wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego określonego w art. 118 (eksterminacja), 127 (zamach stanu), 128 (zamach na konstytucyjny organ RP), 130 (szpiegostwo), 134 (zamach na życie Prezydenta RP), 140 (zamach na jednostkę Sił Zbrojnych RP), 148 (zabójstwo), 163 (nieudzielenie pomocy człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, w tym osobie doświadczającej przemocy w rodzinie), 166 (zawładnięcie statkiem wodnym lub powietrznym) lub 252 (zakładnictwo) k.k.
Niespełnienie obowiązku wynikającego z art. 240 § 1 k.k. zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 3. Przepis art. 304 § 1 k.p.k. statuuje zaś społeczny (brak konsekwencji prawnych jego niewykonania), a nie prawny obowiązek zawiadomienia o popełnionym przestępstwie i wskazuje, że każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa (§ 2).
K.Z-C
Niebieska Karta:
[wpdm_file id=6]
Formularze (wzory) Niebieskiej Karty (stan na marzec 2014):
[wpdm_file id=1]
[wpdm_file id=2]
[wpdm_file id=3]
[wpdm_file id=4]
[wpdm_file id=5]
