W ostatnich latach odnotowano niepokojący wzrost samouszkodzeń, w szczególności u młodzieży, gdzie odsetek ten wynosi 4%, natomiast wśród populacji klinicznej 21% (Gmitrowicz i wsp., 2004). Z kolei inne badania przeprowadzone niespełna trzy lata temu obejmujące grupę nastolatków w wieku 16-19 lat wskazały, iż samouszkodzeń dokonuje aż 13,7% z nich – 15,7% wśród dziewcząt oraz 6,9% wśród chłopców (Pawłowska i wsp., 2016). U wielu z tych osób akt samouszkodzeń stanowi swoistą formę zwrócenia na siebie uwagi i/lub jest wołaniem o pomoc.
Badania nad przyczynami samouszkodzeń wskazują, iż w większości przypadków zachowania te powiązane są ze skrajnie trudnymi i stresującymi przeżyciami, których źródła można dopatrywać się we wczesnym dzieciństwie. Najczęstszymi z nich są: przemoc seksualna i/lub fizyczna, osierocenie, zaniedbanie opieki, nadużycia emocjonalne, brak komunikacji, choroba rodzica/alkoholizm (Babiker, Arnold, 2003). Do innych przyczyn samouszkodzeń można również zaliczyć brak wsparcia ze strony rodziny i środowiska, nadmiernie wygórowane oczekiwania w domu i szkole, znęcanie się i odrzucenie ze strony rówieśników, jakiegoś rodzaju odmienność, strach przed własną tożsamością seksualną czy doświadczenie braku tolerancji.
Akty autoagresji stanowią złożony szereg zachowań wymierzonych przeciwko samemu sobie w związku z czym mogą pełnić w życiu człowieka różnorodne funkcje. W wielu przypadkach zachowania te służą rozładowaniu trudnych emocji (lęku, gniewu, frustracji), z którymi przeżywająca je osoba nie jest w stanie sobie poradzić. Poprzez samouszkadzanie się jednostka daje sobie możliwość wyrażenia i rozładowania emocji, których odzwierciedleniem jest rana fizyczna. W niektórych przypadkach jest to jedyna dostępna strategia radzenia sobie z własną emocjonalnością. Zachowania autodestrukcyjne służą również zwiększeniu poczucia kontroli i autonomii. Dzieje się tak w przypadku osób, które mają wysoką potrzebę kontroli oraz manifestowania swojej niezależności w kwestiach związanych z samym sobą oraz otaczających ich światem. Zadawanie sobie ran może być również związane z karaniem własnej osoby. Przyczynia się do tego silnie odczuwane poczucie winy oraz wstydu, które związane jest z przypisywaniem sobie odpowiedzialności za zaistniałe trudne doświadczenie np. pojawiającą się w okresie dorastania niepewność wobec własnej tożsamości płciowej czy orientacji seksualnej. Ukaranie siebie samego w założeniu ma być formą pokuty i w rezultacie prowadzić do uwolnienia się od nieprzyjemnych emocji. Samouszkodzenie własnego ciała może także stwarzać okazje do zaopiekowania się sobą i wejścia w rolę osoby uprawnionej do troski i opieki. Bez względu na to czy towarzyszy temu ból fizyczny, dana osoba czuje, że coś przeżyła, a teraz „zasługuje” na opiekę. Samookaleczenia stanowią również próbę nawiązania kontaktu z innymi ludźmi. Dzieje się tak w sytuacji, kiedy jednostka mimo chęci przekazania komuś czegoś czuje się niezdolna do wypowiedzenia tego wprost bądź towarzyszy jej przekonanie, że nawet jeżeli coś powie to i tak nic przez to nie osiągnie. Zadawanie sobie ran w tym przypadku bywa próbą zakomunikowania, że coś jest nie tak w nadziei, że ktoś zechce ją wysłuchać. Samookaleczenia mogą również służyć wywieraniu wpływu na innych. Osoba postępująca w ten sposób kieruje się oczekiwaniem, że dzięki temu uda się jej wywrzeć wpływ na innych, aby zrobili coś dla niej. Często zachowania takie obserwowane są u osób, które mają trudności ze zwracaniem się o pomoc do innych.
Podsumowując, trzeba podkreślić, że u źródła samouszkodzeń ciała leżą pewne specyficzne doświadczenia, z którymi człowiek nie jest w stanie sam sobie poradzić. Faktem jest również, że samouszkodzenia są zachowaniami, które służą różnorodnym i złożonym celom w życiu jednostki w związku z czym niełatwo je wyeliminować i zastąpić innymi sposobami radzenia sobie z doświadczanymi trudnościami.
Babiker, G., Arnold, L. (2002). Autoagresja. Mowa zranionego ciała. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Gmitrowicz A., Andrzejewska M., Warzocha D. (2004). Samouszkodzenia wśród pacjentów psychiatrycznych oddziału młodzieżowego. Psychiatria. Polska
Pawłowska, B., Potembska, E., Zygo, M., Olajossy, M., Dziurzyńska, E. (2016). Rozpowszechnienie samouszkodzeń dokonywanych przez młodzież w wieku od 16 do 19 lat. Psychiatria Polska, 50(1), 29-42
